Agora Talks: Οι Αόρατοι Ορατοί, με τον σκηνοθέτη Μενέλαο Καραμαγγιώλη
Κάθε χρόνο η Αγορά προσκαλεί ειδικούς να μοιραστούν πρακτικές συμβουλές και εμπειρίες με το κοινό του Φεστιβάλ. Στο πλαίσιο των Agora Talks, πραγματοποιήθηκε την Πέμπτη 1 Ιουλίου η ομιλία με τίτλο «The Invisible Visible An Innovative of Narrating Films and Creatively Engaging with Audiences», από τον σκηνοθέτη Μενέλαο Καραμαγγιώλη.
Ο ίδιος μίλησε για τη διαδραστική πλατφόρμα «Συναντήσεις με Αξιοσημείωτους Ανθρώπους», που δημιουργεί έναν χάρτη πολυμέσων της ελληνικής κρίσης με δώδεκα ταινίες μεγάλου μήκους, φωτίζοντας τις αόρατες ζωές των πρωταγωνιστών, με επαυξημένο υλικό 180 νέων ταινιών, το οποίο περιλαμβάνει κείμενα και φωτογραφίες. Ο Μενέλαος Καραμαγγιώλης δίνει μια διαφορετική διάσταση στις ιστορίες τους με την υποστήριξη του Ιδρύματος Ωνάση.
«Είμαστε μια ομάδα ανθρώπων που τα τελευταία χρόνια ψάχνει μέσα από ταινίες και εκδηλώσεις τέχνης να βρει λύσεις και απαντήσεις σε κοινωνικά ζητήματα και να κάνει τα αόρατα ορατά. Θα παρουσιάσω σήμερα μια διαδραστική πλατφόρμα ντοκιμαντέρ. To J.A.C.E. Just Another Confused Elephant, μια ταινία μυθοπλασίας που βασίζεται στην αληθινή ιστορία ενός πρόσφυγα που βρίσκεται στην αναζήτηση πατρίδας και ταυτότητας, μας βάζει στον εντυπωσιακό κόσμο των αντιηρώων. Αυτοί οι άνθρωποι ζουν αόρατοι στην Αθήνα. Τα δέκα χρόνια προετοιμασίας της ταινίας δημιούργησαν ένα δυναμικό σύμπαν γεμάτο από αληθινούς ήρωες οι οποίοι ενέπνευσαν και το σενάριο. Το 2011, υπήρχε μια μεγάλη ανάγκη αυτοί οι ήρωες να πρωταγωνιστούν σε ταινίες με τα αληθινά τους πρόσωπα και όχι να είναι κρυμμένοι πίσω από ηθοποιούς. Έτσι, έγιναν πρωταγωνιστές της σειράς ντοκιμαντέρ Συναντήσεις με Αξιοσημείωτους Ανθρώπους. Πρόκειται για ένα κινηματογραφικό πορτρέτο της κρίσης στην Ελλάδα τα τελευταία δέκα χρόνια», ανέφερε ο κ. Καραμαγγιώλης.
Σύμφωνα με τον ίδιο, «η πρώτη σεζόν περιλάμβανε δώδεκα ταινίες. Οι πρωταγωνιστές αυτών, που ήταν άγνωστοι στο κοινό, έγιναν viral μέσα από τις προβολές των ταινιών στα φεστιβάλ, την τηλεόραση, τα σχολεία και πανεπιστήμια, όπως και online. Η δεύτερη σεζόν ασχολήθηκε ακόμα πιο βαθιά με την κρίση, πάλι με δώδεκα φιλμ για τους άστεγους, τους άνεργους, τους πρόσφυγες από και προς την Ελλάδα. Λόγω της δυσκολίας του θέματος, η δημιουργία τους κράτησε αρκετά χρόνια. Ήταν δύσκολο να προσεγγίσουμε τους πρωταγωνιστές, καθώς οι περισσότεροι από αυτούς δεν ήθελαν να είναι μπροστά από την κάμερα. Κάποιοι από αυτούς δεν ήθελαν να τους δει ο κόσμος ως άστεγους και άλλοι -που αναγκάστηκαν να κάνουν παρανομίες- φοβήθηκαν πως θα συλληφθούν».
Ο έλληνας σκηνοθέτης πρόσθεσε: «Φτιάξαμε μια ευέλικτη και διακριτική ομάδα που μπορούσε να κινείται σε απαγορευμένες ζώνες. Οι πρωταγωνιστές λόγω της σχέσης που δημιούργησαν με την ομάδα αποφάσισαν από μόνοι τους να εκτεθούν στην κάμερα, δίχως να καλύπτουν τα πρόσωπά τους. Ήταν γι’ αυτούς ένας θεραπευτικός και υποστηρικτικός τρόπος επικοινωνίας. Βρήκαν ανθρώπους στους οποίους μπορούσαν να μιλήσουν και την ίδια στιγμή άκουγαν τον εαυτό τους. Γι’ αυτό άρχισαν να χρησιμοποιούν τις ταινίες για να μιλήσουν δημόσια δίχως να είναι αόρατοι. Για παράδειγμα, η ελληνική ομάδα ποδοσφαίρου αστέγων κατάφερε να έχει σπόνσορες για να συμμετάσχει στο παγκόσμιο πρωτάθλημα ποδοσφαίρου αστέγων στη Χιλή. Το φιλμ έπεισε τους σπόνσορες να πάρουν μέρος σε αυτό το τόσο ακριβό ταξίδι, ενώ για τους αστέγους το ποδόσφαιρο ήταν ένα μέσο κοινωνικοποίησης».
Ο Μενέλαος Καραμαγγιώλης συνέχισε, δίνοντας άλλο ένα παράδειγμα: «Ένας νεαρός φυλακισμένος κατάφερε να μάθει ελληνικά μέσα σε τρία χρόνια, στο σχολείο της φυλακής, και να μπει σε κάποια τεχνική σχολή. Χρησιμοποίησε την κάμερα ως τρόπο για να κερδίσει μια νέα ζωή και έγινε παράδειγμα για όλους τους συγκρατούμενούς του. Σήμερα ετοιμάζεται να αποφοιτήσει και να πάρει την ελληνική υπηκοότητα. Εδώ η κάμερα, αντί να είναι επικίνδυνη και αδιάκριτη, έγινε εργαλείο για τους αόρατους και περιθωριοποιημένους ανθρώπους. Άρχισαν να ζητούν την παρέμβαση της κάμερας σε σημαντικές στιγμές της ζωής τους με σκοπό να βρουν τη λύση στα καθημερινά τους προβλήματα. Τα γυρίσματα συνεχίστηκαν ακόμα και όταν τα αρχικά φιλμ ολοκληρώθηκαν και άρχισαν να προβάλλονται σε φεστιβάλ, σινεμά, σχολεία, πανεπιστήμια και φυλακές στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Το μαζικό ενδιαφέρον των θεατών δημιούργησε δυναμικές συζητήσεις μετά τις προβολές. Αυτές οι συζητήσεις συνεχίστηκαν και online και οι πρωταγωνιστές των ταινιών έγιναν χαρακτηριστικό παράδειγμα αντιμετώπισης κοινωνικών κρίσεων. Οι ιστορίες, που αρχικά έμοιαζαν αδιέξοδες και οι ήρωές τους καταδικασμένοι, είχαν ευτυχές τέλος, το οποίο δεν γράφτηκε από κάποιον σεναριογράφο, αλλά από τους ίδιους τους ήρωες», εξήγησε.
Ο σκηνοθέτης συνέχισε λέγοντας: «για εμάς ήταν πολύ σημαντική η αφιλτράριστη πραγματικότητα. Το πώς η τέχνη μπορεί να συναντήσει αόρατους ήρωες και να τους φέρει σε επαφή με ένα μεγαλύτερο κοινό. Ο βασικός μας στόχος ήταν να διαλύσουμε τον φόβο και να αποφύγουμε κάθε πορνογραφική προσέγγιση που είναι κάτι κοινό στα social media. Δεν θέλαμε να υπάρχει καμία αναφορά στα χρήματα. Αυτοί οι αντιήρωες πρωταγωνίστησαν και στη σύγχρονη τέχνη. Στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στην Αθήνα, μέσα από video installations, καλωσόρισαν τους θεατές σε μέρη όπου η πρόσβαση είναι δύσκολη. Και τους έκαναν αυτόπτες μάρτυρες σε άγνωστα γκέτο, σε μέρη που έμοιαζαν εκ πρώτης όψεως επικίνδυνα. Οι θεατές έγιναν αυτόπτες μάρτυρες δίχως να αισθάνονται απειλή και διέγραψαν όλα τα στερεότυπα. Για παράδειγμα το τρέιλερ της ταινίας για τα αδέσποτα ζώα είχε μισό εκατομμύριο προβολές σε μια ημέρα και 215 καταφύγια ζώων από όλη τη χώρα, ήρθαν σε επαφή μαζί μας μετά την προβολή, Δημιουργήθηκε, επομένως, ένα νέο έδαφος για τη συμμετοχή εθελοντών και την υιοθέτηση αδέσποτων σε όλη την Ευρώπη».
Ο ίδιος αναφέρει: «Το σινεμά δεν πρέπει να φοβάται τους ανθρώπους και τη ζωή. Δημιουργήσαμε μια διαδραστική πλατφόρμα που περιλαμβάνει συζητήσεις με το κοινό. Ένας ελεύθερος online χώρος που καταγράφει το ταξίδι των ηρώων και φέρνει τον κόσμο σε επαφή μαζί τους. Μπορεί να είναι κάποιος καλλιτέχνης, ένας αντιήρωας ή ένας απλός πολίτης που επιθυμεί να συμμετάσχει και να βοηθήσει. Απαντάμε σε ερωτήματα όπως το αν μπορεί η τέχνη να σπάσει την απομόνωση και να δώσει λύσεις».
Τον λόγο πήρε η Ρένια Παπαθανασίου, η οποία ολοκλήρωσε τον σχεδιασμό της πλατφόρμας. «Με τη βοήθεια των Pausilypøn Films - Υποβρύχιο – Døcumatism και την υποστήριξη του Ιδρύματος Ωνάση, δημιουργήσαμε μια πρωτοποριακή ιδέα, όχι μόνο ως προς την τεχνολογία που χρησιμοποιεί, αλλά και ως προς το περιεχόμενό της. Για πρώτη φορά οι ήρωες αυτών των ταινιών έχουν τη δυνατότητα να περάσουν τα σύνορα και να μοιραστούν τις ιστορίες τους με το κοινό. Την ίδια στιγμή, η πλατφόρμα λειτουργεί ως μέσο βοήθειας προς τους πρωταγωνιστές και το κοινό. Για το τεχνικό κομμάτι της πλατφόρμας, σκοπός μας ήταν να είμαστε προσβάσιμοι από πολλές συσκευές. Προσφέρουμε στους θεατές μια νέα διαδραστική εμπειρία. Μέσω ενός ειδικά σχεδιασμένου διαδραστικού προγράμματος αναπαραγωγής, ο θεατής-χρήστης μπορεί να κινηθεί δημιουργικά και αυτόνομα μέσα από τις ιστορίες των πρωταγωνιστών, αλλά και να γνωρίσει τους οργανισμούς που υποστηρίζουν το θέμα κάθε ταινίας. Χάρη στην πλατφόρμα, οι πρωταγωνιστές των ταινιών μπορούν να βρουν έναν νέο τρόπο έκφρασης και σύνδεσης με το κοινό τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, επεκτείνοντας τις ιστορίες τους στον χώρο και τον χρόνο», εξήγησε.
Ο Μενέλαος Καραμαγγιώλης συνέχισε με ακόμη μερικά παραδείγματα. «Γνωρίσαμε τον Μαραντόνα στη φυλακή νέων του Αυλώνα. Ήταν 20 ή 21 χρονών. Δεν ήξερε να μετρά, οπότε δεν γνώριζε ακριβώς την ηλικία του. Είχε παντρευτεί ήδη τρεις φορές και είχε πέντε παιδιά. Έκανε μια κλοπή, τον συνέλαβαν και βρέθηκε στη φυλακή όπου πήγε σχολείο για πρώτη φορά στη ζωή του και έμαθε πώς να γράφει και να μετρά. Εκεί πήρε μέρος σε ένα θεατρικό σόου, το οποίο έγινε η βάση της ταινίας The Return. Οι θεατές, με διαδραστικό τρόπο, μπορούν να δουν στο επιπλέον υλικό τη ζωή του μετά την αποφυλάκισή του, όπου σε ένα συγκινητικό στιγμιότυπο, η αστυνομία γκρεμίζει τον καταυλισμό όπου έμενε. Εκείνος προσπαθεί να σταματήσει τα μηχανήματα με την παρουσία της κάμερας και να σώσει τα προσωπικά του αντικείμενα.
«Από την ταινία Greek animal rescue, βλέπουμε δυο βίντεο με επιπλέον υλικό. Στο πρώτο βίντεο εκατό υιοθετημένα αδέσποτα ζώα τρέχουν χαρούμενα στη Μεγάλη Βρετανία. Τα περισσότερα βρέθηκαν στον Ασπρόπυργο και η ζωή τους αναμενόταν να μην ξεπεράσει τον έναν χρόνο σε διάρκεια. Η κάμερα μας μεταφέρει πέντε χρόνια αργότερα, όπου τα ζώα αυτά ζουν χαρούμενα με τις νέες τους οικογένειες. Στο δεύτερο βίντεο ένας υδραυλικός αποφασίζει να αλλάξει δουλειά. Καθώς είναι ενάντια στην ευθανασία ζώων με αναπηρία δημιουργεί αναπηρικά καρεκλάκια. Τα δίνει σε εκείνους που δεν μπορούν να αγοράσουν κάποιο καρεκλάκι, λόγω της οικονομικής κρίσης. Τώρα έχει μια εταιρεία που εξυπηρετεί όλη την Ελλάδα», είπε ο σκηνοθέτης.
Όσο για το πόσο εύκολη είναι στη χρήση της η πλατφόρμα; «Είμαι ένας άνθρωπος που δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει ούτε το laptop του δίχως βοήθεια. Ασχοληθήκαμε πολλά χρόνια με τη δημιουργία της πλατφόρμας προκειμένου να είναι εύχρηστη. Το ίντερνετ είναι το πιο φθηνό πράγμα. Η πλατφόρμα είναι σαν παιχνίδι και πολύ απλή», εξήγησε ο κ. Καραμαγγιώλης.
