Την Πέμπτη 7 Νοεμβρίου, στην αίθουσα Παύλος Ζάννας, πραγματοποιήθηκε η συζήτηση με τίτλο «Ο Πάνος Χ. Κούτρας από το Α έως το Ω» στο πλαίσιο της ημερίδας «Η επίθεση του γιγαντιαίου σινεμά του Πάνου Χ. Κούτρα», σε επιμέλεια της Εύας Στεφανή. Η ημερίδα διοργανώνεται από το Φεστιβάλ, σε συνεργασία με το τμήμα Επικοινωνίας και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης και το τμημα Ψηφιακων Τεχνων και Κινηματογραφου του ΕΚΠΑ, και εντάσσεται στο αφιέρωμα «Το αληθινό σινεμά του Πάνου Χ. Κούτρα» που φιλοξενεί το 65ο ΦΚΘ στον αντισυμβατικό και πρωτοπόρο Έλληνα δημιουργό. Στο πλαίσιο της εκδήλωσης, ο σκηνοθέτης συνομίλησε με τους κριτικούς κινηματογράφου Θοδωρή Δημητρόπουλο και Αλέξανδρο Παπαγεωργίου, σε μια κουβέντα όπου ο Τζον Γουότερς συνάντησε την Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων, η italo disco μπερδεύτηκε με το punk και η camp υπερβολή παντρεύτηκε με την queer μαχητικότητα. Ο Θοδωρής Δημητρόπουλος και ο Αλέξανδρος Παπαγεωργίου είχαν ετοιμάσει ένα άτυπο αλφαβητάρι, με 24 λέξεις από το Α ως το Ω, συνοδεία οπτικοακουστικού υλικού, οι οποίες λειτούργησαν ως έναυσμα μιας κουβέντας για τη ζωή και το σινεμά του Πάνου Χ. Κούτρα.
Α - Η Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων
«Αρχικά, Αλίκη ονομάζεται η μητέρα μου. Είναι μια μεγάλη σύνδεση ανάμεσα στη ζωή μου και το έργο μου. Έπειτα, θεωρώ ότι είναι ένα μοναδικό έργο τέχνης, ένα είδος μόνο του. Δεν είναι τυχαίο ότι το αγάπησαν πολλοί σουρεαλιστές και ντανταϊστές. Mε τον αδερφό μου είμαστε “Ντίσνεϊ-ομανείς”, νομίζω φαίνεται και από τις ταινίες μου. Αγαπημένη μου ταινία της Ντίσνεϊ είναι ο Πινόκιο και φυσικά η Mary Poppins, που είναι κάτι σαν βίβλος για μένα».
Β - Βία
«Υπάρχουν ταινίες πολύ πιο βίαιες από τις δικές μου ταινίες, δεν νομίζω ότι χαρακτηρίζει η βία το έργο μου. Με ενδιέφεραν πάρα πολύ οι εκρήξεις βίας από ανθρώπους, οι οποίοι δεν είναι προφανές ότι θα μπορούσαν να κάνουν μια τέτοια επιλογή. Ανήκω κι εγώ σε αυτό το είδος ανθρώπων. Είναι μια ερώτηση που με απασχολεί και σε σχέση με τον εαυτό μου, όσον αφορά τους ανθρώπους. Γενικά, σιχαίνομαι τη βία στα ζώα και με στεναχωρεί πολύ, τη θεωρώ πολύ κακό κάρμα».
Γ - Γουόρχολ Άντι, Γουότερς Τζον
Όταν ρωτήθηκε ποιον από τους δύο καλλιτέχνες αγαπάει περισσότερο, τον Άντι Γουόρχολ ή τον Τζον Γουότερς, ο σκηνοθέτης απάντησε: «Αν η ζωή μου βρισκόταν υπό απειλή, θα διάλεγα τον Γουόρχολ, θεωρώ ότι όλοι οι άλλοι έπονται. Αλλιώς και τους δύο. Ο Γουόρχολ είναι τόσο δομικός για πολλούς λόγους. Οι εικόνες του είναι και παραμένουν μοντέρνες και ποπ. Αυτό είναι το ένα σκέλος που δείχνει και πόσο μεγάλος εικαστικός καλλιτέχνης ήταν. Το άλλο του σκέλος είναι ότι, κατά τη γνώμη μου τουλάχιστον, οριοθέτησε τη μοντέρνα εποχή και τον μοντέρνο άνθρωπο όσον αφορά την τέχνη. Για μένα ήταν ένας πολύ μεγάλος και απελευθερωτικός καλλιτέχνης».
Δ - Δρόμος
Σε πολλές σκηνές από τις ταινίες του Πάνου Χ. Κούτρα, ο δρόμος είναι ένα μοτίβο που επαναλαμβάνεται. Όταν ρωτήθηκε για τη σημασία του δρόμου ως συμβόλου, ο σκηνοθέτης είπε: «Από μικρός έβγαινα πολύ, ήμουν υπερδραστήριος. Ζούσα πολύ στον δρόμο, μου αρέσουν πάρα πολύ οι πόλεις. Ενώ αγαπώ πολύ τη φύση και την εξοχή, μου αρέσει η ζωή στην πόλη. Μου αρέσει περισσότερο η πόλη παρά ο δρόμος. Το άλλο κομμάτι της έννοιας του δρόμου είναι ότι μου αρέσει να μετακινούμαι, δεν κάθομαι για πολύ σε ένα μέρος».
Ε - Εφηβεία
Μιλώντας για την εμπειρία της δικής του εφηβείας και το πώς αυτή έχει αποτυπωθεί στους ήρωες του σινεμά του, ο Πάνος Χ. Κούτρας είπε: «Είχα μια πολύ δύσκολη εφηβεία –με ωραία κομμάτια– αλλά κυρίως δύσκολη τόσο για μένα όσο και για την οικογένειά μου. Κάποια στιγμή, η μητέρα μου, πολλά χρόνια μετά, μου είπε ότι η χειρότερη περίοδος της ζωής της ήταν όταν ήμουν 14-18 ετών. Σοκαρίστηκα όταν το άκουσα αλλά μάλλον ήταν κάτι που ήξερα και δεν ήθελα να παραδεχτώ. Ξεκίνησα να κάνω σεξ και να παίρνω ναρκωτικά σε μικρή ηλικία. Γενικά, η παιδική μου ηλικία τέλειωσε πάρα πολύ γρήγορα – με κάποιο τρόπο ίσως και να μην υπήρξα ποτέ παιδί».
Ζ - Ζάπινγκ
Αντλώντας έμπνευση από την ταινία του σκηνοθέτη Η επίθεση του γιγαντιαίου μουσακά, οι συντονιστές άνοιξαν το θέμα της ποπ ή και τρας τηλεόρασης εκείνης της εποχής, με τον Πάνο Χ. Κούτρα να σημειώνει: «Είμαι παιδί της τηλεόρασης 100%. Όπως είπα και πριν, ήμουν πολύ δραστήριο παιδί. Κάποια στιγμή οι γονείς μου ανακάλυψαν ότι μπορούν να με καθηλώσουν μπροστά στην τηλεόραση και να με ξεχάσουν!».
Η - Ηθοποιοί
Ο σκηνοθέτης μίλησε σχετικά με το τι τον γοητευει στους ηθοποιούς. «Κάποια στιγμή στη ζωή μου σκέφτηκα να γίνω ηθοποιός. Έπαιζα με την ιδέα και είχα φίλους ηθοποιούς. Μετά κατάλαβα ότι δεν μπορώ να το κάνω. Παρόλο που δεν φαίνεται, δεν νιώθω άνετα με τον εαυτό μου. Επομένως, δεν ακολούθησα την πορεία του ηθοποιού. Ωστόσο, αγαπώ πολύ τους ηθοποιούς. Όταν ήμουν στο Παρίσι, πήγαινα στο πανεπιστήμιο και γράφτηκα να παρακολουθήσω σεμινάρια στη σχολή του Ανδρέα Βουτσινά. Είχε ένα διήμερο ατελιέ, όπου έκαναν εργαστήρια με ένα δικό του πρόγραμμα διδασκαλίας. Εκεί έρχονταν διάφοροι, φίλοι του και ηθοποιοί, απο την Ιζαμπέλ Ιπέρ μέχρι άνεργους ηθοποιούς. Εκεί κατάλαβα τι είναι πραγματικά να είσαι ηθοποιός και τι είναι να δουλεύεις με έναν ηθοποιό. Εκεί ήταν που τους αγάπησα ακόμη πιο πολυ. Για μένα ο Βουτσινάς άνοιξε μια πόρτα στο τι είναι να δουλεύει κανείς με τους ηθοποιούς, τι είναι θέατρο».
Θ - Θεά
Όταν ρωτήθηκε για το ποιες είναι οι «θεές» του έργου του, ο επιτυχημένος σκηνοθέτης απάντησε: «Πολλές. Οι γυναίκες έπαιζαν και παίζουν μεγάλο ρόλο στη ζωή μου. Έχω στη ζωή μου πολλές “θεές”. Κάποιες που γνώρισα, όπως για παράδειγμα τη μάνα μου. Και κάποιες που δεν γνώρισα ποτέ. Όπως τη Μάρλεν Ντίτριχ, που τη λατρεύω κυριολεκτικά – της έχω φτιάξει και εικονοστάσι. Όταν στείλαμε την ταινία στο Βερολίνο, προσευχόμουν κυριολεκτικά στη Μάρλεν Ντίτριχ και εισακούστηκα: η οδός όπου θα προβαλλόταν η ταινία λεγόταν Μάρλεν Ντίτριχ. Οπότε είπα, “εδώ είμαστε, πραγματοποιεί και ευχές”».
Ι - Ίταλο Ντίσκο
Για τη σχέση του με το είδος της Ίταλο Ντίσκο, ο Πάνος Χ. Κούτρας σχολίασε: «Όταν ήμουν μικρός τα κανάλια έδειχναν ιταλικά βαριετέ. Ήταν σόου που τα παρακολουθούσα μαγεμένος. Ήταν μια περίοδος δόξας για τραγουδίστριες όπως η Μίνα, η Ραφαέλα Καρά, η Πάτι Μπράβο, η Μίλβα, η Ορνέλα Βανόνι και πάρα πολλές άλλες. Είχα πάθει κόλλημα με την Πάτι Μπράβο γιατί ήταν και η πιο ξανθιά και δεν είχε φρύδια –αυτό με συνάρπαζε πάντα, τα “μη φρύδια”– μια μόδα τότε, το είχε κάνει και ο Μπόουι. Γυναίκες ξανθιές, χωρίς φρύδια, αγόρια, φτερά, πούπουλα, αυτά ήταν ένα πανόραμα για μένα». Συνέχισε λέγοντας: «Γενικά ακούω πάρα πολλή μουσική, είναι το πρώτο πράγμα που κάνω το πρωί και το τελευταίο πριν κοιμηθώ. Υπάρχει μουσική συνέχεια στην καθημερινότητά μου».
Κ - Κουήρ
Για τη σταδιακή μετάβαση του queer από το underground στο mainstream, αλλά και το εάν μπορούμε να δούμε έργα παλαιότερων σκηνοθετών υπό ένα queer πρίσμα, ο Πάνος Χ. Κούτρας έφερε το παράδειγμα της ταινίας του Αλέξη Δαμιανού Μέχρι το πλοίο (1966). «Θεωρώ ότι είναι πολύ queer ταινία με πολλούς διαφορετικούς τρόπους», σημείωσε.
Λ - Λονδίνο
Όταν ρωτήθηκε για τις αναμνήσεις του απο το Λονδίνο, ο σκηνοθέτης ανέφερε: «Ήταν καθοριστική πόλη για μένα. Το αγάπησα πάρα πολύ το Λονδίνο, αν και βρέθηκα εκεί σε μια περίοδο δύσκολη, επί Θάτσερ. Ήταν από τα ωραιότερα χρόνια της ζωής μου τότε, έζησα μόνος μου, ήταν η πρώτη φορά που έκανα σινεμά – βρέθηκα, βρήκα τον εαυτό μου. Αλλά ήταν μια δύσκολη πόλη, δεν αισθάνθηκα ότι θα μπορούσα να ζήσω εκεί. Πηγαίνοντας στο Παρίσι ένιωσα περισσότερο σπίτι μου».
Μ - Μελόδραμα
Σχετικά με το εάν το μελόδραμα είναι το αγαπημένο του είδος, ο Πάνος Χ. Κούτρας είπε: «Έχω πολλά αγαπημένα είδη. Αλλά το μελόδραμα είναι το θέμα που διάλεξα για την πτυχιακή μου εργασία. Είναι ένα σύνθετο και βαθύ είδος γιατί πάντα υπάρχει μια απεικόνιση της κοινωνίας μέσα στα πραγματικά και μεγάλα της προβλήματα, τα ταξικά και κοινωνικά. Δεν είναι καθόλου ελαφριά, είναι βαθιά πολιτικά και κοινωνικά έργα. Έχουν πολλά επίπεδα, τουλάχιστον εκείνα απο τη χρυσή εποχή του μελοδράματος. Είναι ένα είδος που αγαπώ πολύ. Αγαπώ βέβαια όλα τα είδη γιατί αγαπώ το σινεμά».
Ν - Νύχτα
Πολλές από τις σκηνές στο σινεμά του Πάνου Χ. Κούτρα εκτυλίσσονται σε νυχτερινό τοπίο. Μιλώντας για το στοιχείο που του αρέσει στη νύχτα, ο σκηνοθέτης ανέφερε σχετικά: «Έχω ζήσει πολύ τη νύχτα. Επίσης, είμαι και από αυτούς που φοβούνται το σκοτάδι. Δεν μπορώ ας πούμε να κοιμηθώ σε απόλυτο σκοτάδι, Επίσης, θα πω κάτι μπανάλ, αλλά το βράδυ υπάρχει ένας άλλος κόσμος, ξυπνάνε άλλα όντα, άλλα ένστικτα, όπως και στη φύση. Αυτό είναι λίγο συναρπαστικό, λίγο επικίνδυνο, θες να το διερευνήσεις. Επιτρέπονται περισσότερα πράγματα, διασκεδάζεις πολύ περισσότερο».
Ξ - Ξένος
Όταν ρωτήθηκε τι σημαίνει για τον ίδιο η έννοια και η ιδιότητα του ξένου, ο σκηνοθέτης σχολίασε: «Μεγάλωσα σε ένα σπίτι με έντονη την ιδιότητα του ξένου. Η οικογένεια της μητέρας μου έρχεται από τον Πόντο, ενώ του πατέρα μου από την Αίγυπτο. Εγώ ως γκέι ένιωθα ξένος, αν και το ξεπέρασα γρήγορα. Μετά υιοθέτησα τον ρόλο του ξένου, του διαφορετικού, του περίεργου πολύ γρήγορα, με μια διάθεση αντίδρασης. Όπως στο Johnny Guitar του Νίκολας Ρέι, “I’m a stranger here myself”. Αυτό αισθανόμουν πάντα και παντού. Αισθάνομαι ξένος και σαν στο σπίτι μου παντού».
Ο - Οικογένεια
«Η οικογένεια είναι το βασικό θέμα του σινεμά μου. Και πιστεύω πολύ στην οικογένεια – άνθρωποι που βρίσκονται μαζί και βοηθάει ο ένας τον άλλον. Έχω μικρή οικογένεια. Οι φίλοι μου ήταν πάντα η οικογένειά μου, με καθόρισαν και μου έμαθαν πράγματα».
Π - Πανκ
Μιλώντας για την πανκ σκηνή στο Λονδίνο την εποχή που ίδιος ζούσε εκεί, ο σκηνοθέτης είπε: «Πιστεύω ότι ήταν το τελευταίο μεγάλο νεανικό και μουσικό κίνημα που είχε τεράστιο αντίκτυπο. Μία από τις ταινίες μικρού μήκους μου έχει να κάνει με αυτό. Δύο πανκ, ένα ζευγάρι που έχει μεγαλώσει και δεν έχει πια θέση σε αυτό το καινούριο πλαίσιο. Έπρεπε να κόψουν τα μαλλιά τους, να σταματήσουν να κλέβουν, κτλ. Η πανκ είπε και άλλαξε πολλά πράγματα. Και από αισθητική σκοπιά πρόκειται για ένα πολύ μεγάλο κίνημα, με εικόνες που παραμένουν πολύ δυνατές στη ζωή μας».
Ρ - Ρομπέρ Μπρεσόν
Αναφορικά με τον Ρομπέρ Μπρεσόν, ο Πάνος Χ. Κούτρας περιέγραψε την περίοδο της ζωής του κατά την οποία, ενόσω έψαχνε σπίτι στο Παρίσι, γνώρισε αρχικά τη σύζυγο του Μπρεσόν και τελικά τον ίδιο, καταλήγοντας να νοικιάσει ένα διαμέρισμα που ανήκε σε εκείνον. «Ποτέ δεν του έδειξα ταινίες μου. Ντρεπόμουν πάρα πολύ. Δεν θα ξεχάσω ποτέ αυτή την ιστορία: τότε προσπαθούσε να γυρίσει σε ταινία τη Γένεση, το πρώτο βιβλίο της Βίβλου, και δεν τα κατάφερε ποτέ. Τότε κατάλαβα για πρώτη φορά στη ζωή μου πόσο σκληρός και απάνθρωπος είναι ο κινηματογράφος. Έλεγα μέσα μου “πώς είναι δυνατόν να μη δίνεις λεφτά στον Ρομπέρ Μπρεσόν να κάνει ταινία;”».
Σ- Στρέλλα
Απαντώντας για το αν έχει την αίσθηση ότι το 2009, με τον Κυνόδοντα του Γιώργου Λάνθιμου και τη δική του Στρέλλα, συνέβαλε στη δημιουργία ενός νέου κλίματος στο ελληνικό σινεμά, ο σκηνοθέτης σχολίασε: «Δεν ξέρω αν είναι αλήθεια ή ευφυολόγημα. Οι ταινίες μου, εκτός από queer, είναι και camp. Τότε έβλεπες σπάνια κάτι ανάλογο. Τώρα η αλήθεια είναι ότι βλέπω πολύ περισσότερες ταινίες από νέους σκηνοθέτες με queer και camp θεματική, γεγονός που με χαροποιεί πολύ. Δεν ξέρω αν συνέβαλα σε αυτό, φαντάζομαι όμως πως είχα μια μικρή συνεισφορά».
Τ- Το τελευταίο ψέμα
Στη συνέχεια, οι παρουσιαστές έδειξαν απόσπασμα από την ταινία Το τελευταίο ψέμα του Μιχάλη Κακογιάννη, μια ταινία που ο Πάνος Χ. Κούτρας αγαπά ιδιαίτερα. «Η Στέλλα και Το τελευταίο ψέμα είναι στο top-10 μου από ελληνικές ταινίες, μαζί με το Μέχρι το πλοίο του Δαμιανού, Το ποτάμι του Κούνδουρου και ίσως την Αναπαράσταση του Αγγελόπουλου. Αλλάζει φυσικά διαρκώς αυτή η λίστα, αν με ρωτήσετε σε μια ώρα θα σας πω ένα διαφορετικό top-10».
Υ - Υπερβολή
Για τη σημασία της υπερβολής, τόσο από τη σκοπιά του σκηνοθέτη όσο και από εκείνη του θεατή, ο Πάνος Χ. Κούτρας είπε: «Εγώ δεν αισθάνομαι ότι κάνω κάτι υπερβολικό, το αντίθετο, νιώθω ότι δεν είμαι αρκετά τολμηρός. Ένας αγαπημένος μου καθηγητής στο Λονδίνο και μέντοράς μου συνήθιζε να μου λέει: “Πάνο, ξεκινάς από την υπερβολή και συνεχίζεις ακόμη πιο έντονα”, αλλά εγώ πραγματικά δεν το ένιωσα. Ούτε ποτέ ξεκίνησα με τη σκέψη να κάνω κάτι υπερβολικό».
Φ - Φασμπίντερ
Μιλώντας για το Νέο Γερμανικό Σινεμά, ο Πάνος Χ. Κούτρας μίλησε για τον καθοριστικό ρόλο του συγκεκριμένου ρεύματος που ήταν στην ακμή του όταν εκείνος σπούδαζε κινηματογράφο. «Στη δεκαετία του ’70 και του ’80, το Νέο Γερμανικό Σινεμά ήταν το κίνημα. Ήταν ένα σινεμά που έβλεπα με δέος. Υπήρχε μια σύνδεση με το queer και με ένα σινεμά πιο απελευθερωτικό. Ωστόσο, στον Φασμπίντερ υπήρχε πάντα κάτι πολύ πονεμένο όσον αφορά το γκέι στοιχείο, το οποίο δεν μου άρεσε ιδιαίτερα. Μου αρέσει πιο πολύ το διασκεδαστικό και καρναβαλίστικο στοιχείο του Τζον Γουότερς την ίδια εποχή».
Χ - Χριστούγεννα
Με αφορμή το φινάλε της ταινίας Στρέλλα, ο σκηνοθέτης μοιράστηκε την αγάπη του για την εποχή των Χριστουγέννων. «Στη Στρέλλα, τα Χριστούγεννα σχετίζονται με το τεχνητό φως και με το επάγγελμα του ηλεκτρολόγου, οπότε αυτό είναι ένα λάιτ μοτίφ. Έπειτα, τα Χριστούγεννα είναι η κατεξοχήν οικογενειακή γιορτή, οπότε αποφάσισα ότι είναι η κατάλληλη στιγμή για να δημιουργηθεί αυτή η καινούρια οικογένεια».
Ψ - Ψυχανάλυση
«Ψυχοθεραπεία έκανα πολλά χρόνια. Είναι πλέον μια λειτουργία που τη θεωρώ αυτόματη και αυτονόητη. Αν συμβεί κάτι, μπαίνω αμεσως στη διαδικασία της ανάλυσης», είπε σχετικά ο Πάνος Χ. Κούτρας.
Ω - Ωριμότητα
Συζητώντας για το κατά πόσο υπάρχει η έννοια της καλλιτεχνικής ωριμότητας και το πώς αυτή σχετίζεται με την ηλικία, ο σκηνοθέτης είπε πως η έμπνευση μπορεί να έρθει στον καθένα ανεξαρτήτως ηλικίας, αν και ο κινηματογράφος απαιτεί δύναμη, όρεξη και αντοχή, τόσο πνευματικά όσο και σωματικά. «Νομίζω ότι ο κάθε δημιουργός φτιάχνει έναν δικό του χρόνο. Δεν πιστεύω στην καλλιτεχνική ωριμότητα. Ας πούμε, ο Ρεμπώ που έγραψε σε τόσο νεαρή και άγουρη ηλικία δεν μας έδωσε ώριμα έργα; Στην πραγματικότητα, δεν νομίζω πως έχει νόημα αυτή η έννοια», κατέληξε σχετικά.
