Το ντοκιμαντέρ Μαίρη, Μαριάννα, Μαρία - Τα άγνωστα ελληνικά χρόνια της Κάλλας, μια σημαντική καταγραφή της ζωής της ελληνίδας υψιφώνου, αλλά και της παρακαταθήκης που άφησε στην πολιτιστική μας κληρονομιά, πραγματοποιήθηκε τη Δευτέρα 11 Μαρτίου στην αίθουσα Τζον Κασσαβέτης, παρουσία των σκηνοθετών Μιχάλη Ασθενίδη και Βασίλη Λούρα. Η ταινία, μια παραγωγή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής και της ESCAPE, με την υποστήριξη της ΔΕΗ, του νέου Στρατηγικού Συνεργάτη του Φεστιβάλ, και του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, δημιουργήθηκε στο πλαίσιο των εορτασμών του Έτους Κάλλας, για τη συμπλήρωση εκατό ετών από τη γέννηση της θρυλικής ελληνίδας σοπράνο. Την προβολή προλόγισαν οι Ορέστης Ανδρεαδάκης, Καλλιτεχνικός Διευθυντής Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, Γιώργος Κουμεντάκης, Καλλιτεχνικός Διευθυντής Εθνικής Λυρικής Σκηνής, Αλέξανδρος Καμπούρογλου, Διευθυντής Προγραμμάτων Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος και Σοφία Δήμτσα, Γενική Διευθύντρια Εταιρικών Σχέσεων και Επικοινωνίας Ομίλου ΔΕΗ, ενώ μετά το τέλος της ταινίας ακολούθησε Q&A με τους δύο σκηνοθέτες.
Η ταινία επιχειρεί να φωτίσει την περίοδο της προσωπικής και καλλιτεχνικής ενηλικίωσης της Κάλλας στην Αθήνα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, από το 1937 έως το 1945, καθώς και τα χρόνια μετά το 1957, όταν η παγκόσμια πλέον ντίβα επανασυνδέεται με την Ελλάδα.
Παίρνοντας τον λόγο, ο Ορέστης Ανδρεαδάκης ανέφερε: «Σήμερα ήταν μέρα Μαρία Κάλλας. Έχουμε ήδη προβάλει μια πολύ ωραία ταινία, του Παναγιώτη Ευαγγελίδη, και θα προβάλλουμε άλλο ένα εξαιρετικό ντοκιμαντέρ στο πλαίσιο του αφιερώματος για τα εκατό χρόνια από τη γέννηση της Μαρίας Κάλλας. Πέρσι ήταν το έτος Μαρίας Κάλλας. Γι’ αυτόν τον λόγο αποφασίσαμε να οργανώσουμε ένα μικρό αφιέρωμα με τη βοήθεια και τη συνεργασία της Εθνικής Λυρικής Σκηνής».
Τον λόγο πήρε αρχικά ο καλλιτεχνικός διευθυντής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, Γιώργος Κουμεντάκης. «Έγιναν πολλές εκδηλώσεις σε όλο τον κόσμο για τη Μαρία Κάλλας και εκείνο που με συγκινεί είναι ότι πάρα πολύς κόσμος ασχολήθηκε ξανά μαζί της. Ήρθε και πάλι στο προσκήνιο αυτή η τεράστια προσωπικότητα, η μεγαλύτερη τραγουδίστρια που έχει ποτέ εμφανιστεί. Μια μεγάλη ηθοποιός και μια απίστευτη μουσικός. Ένα πρόσωπο που ρίσκαρε σε όλη της τη ζωή. Για την Εθνική Λυρική Σκηνή ήταν μια πολύ ιδιαίτερη στιγμή τα εκατό χρόνια από τη γέννησή της και γι’ αυτό διοργανώσαμε πολλές εκδηλώσεις».
Στη συνέχεια, προσέθεσε ότι στο ντοκιμαντέρ βλέπουμε την περίοδο όπου η Μαρία Κάλλας βρισκόταν στην Ελλάδα, όταν ξεκίνησε τις σπουδές της και τραγούδησε υπέροχους ρόλους, οι οποίοι τη σημάδεψαν στην υπόλοιπη καριέρα της, αλλά και στην επάνοδό της το ’60-’61 με τη Νόρμα και τη Μήδεια στην Επίδαυρο. «Από τα λεγόμενά της προσδιορίζει αυτή την εποχή ως πάρα πολύ σημαντική και μιλά με ευγνωμοσύνη για τη σχέση που είχε με την Εθνική Λυρική Σκηνή. Επομένως, είναι ένα κομμάτι της ιστορίας μας» σημείωσε ο κ. Κουμεντάκης. «Το ντοκιμαντέρ παρουσιάζει μια περίοδο που δεν είναι και τόσο γνωστή και ευχαριστούμε τη ΔΕΗ και το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, τους συμπαραστάτες μας». Απευθυνόμενος στην κ. Δήμτσα, είπε: «Θα ήθελα να σας ευχαριστήσω πραγματικά, έχουμε μια υπέροχη σχέση τα τελευταία χρόνια, είστε συν-δημιουργός θα έλεγα σε όλη αυτή τη διαδικασία, την απόλυτα συμπαραστατική. Ανταλλάσουμε ιδέες και μετά τις εφαρμόζουμε. Το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος και ο Ανδρέας Δρακόπουλος έχτισε το νέο μας σπίτι στο Κέντρο Πολιτισμού, μεταφερθήκαμε εκεί, μας βοήθησε και μας βοηθά συνεχώς με την δωρεά της εξωστρέφειας, αισθανόμαστε ότι είμαστε μια οικογένεια και σας ευχαριστούμε που στηρίζετε τις πιο τρελές, τις πιο ρηξικέλευθες ιδέες που έρχονται συνεχώς στη Εθνική Λυρική Σκηνή».
Ο κ. Κουμεντάκης αναφέρθηκε και στα επεισόδια στο κέντρο της Θεσσαλονίκης λέγοντας πως «ο φόβος δεν πρέπει να μας εγκλωβίσει. Πιστεύω ότι ο καθένας με τον τρόπο του μπορεί να συμβάλλει στην αποδοχή της διαφορετικότητας. Ζούμε σε μια εποχή όπου δεν μπορούμε να υποκρινόμαστε ότι δεν μας αφορά, ότι έχουμε με κάτι πιο σημαντικό να ασχοληθούμε. Αυτά είναι τα σημαντικά και με αυτά θα ασχοληθούμε».
Αμέσως μετά, η γενική διευθύντρια Εταιρικών Σχέσεων και Επικοινωνίας Ομίλου ΔΕΗ, Σοφία Δήμτσα, τόνισε: «Είμαι χαρούμενη που βρίσκομαι εδώ για πολλούς και διάφορους λόγους. Ο πρώτος είναι ότι βρίσκομαι στη Θεσσαλονίκη όπου πέρασα τα φοιτητικά μου χρόνια στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Ο δεύτερος ότι είναι πολύ τιμητικό να μιλήσω για τη μεγαλύτερη φωνή που έχει αγγίξει τον κόσμο της όπερας, αλλά και μια μοναδική γυναίκα που άφησε το στίγμα της στη μουσική και στον πολιτισμό, με την ανατρεπτική της φωνή και το εκπληκτικό ταλέντο της. Το όνομα της Μαρίας Κάλλας αναγνωρίζεται παγκοσμίως ως ένα από τα μεγαλύτερα μουσικά φαινόμενα του 20ού αιώνα. Η φήμη της εξακολουθεί να μαγεύει τους απανταχού φίλους της μουσικής και όχι μόνο».
«Εμείς ως ΔΕΗ είμαστε ενθουσιασμένοι γιατί συμμετέχουμε ενεργά στους εορτασμούς για τα εκατό χρόνια από τη γέννηση της σπουδαίας σοπράνο» πρόσθεσε. «Ευχαριστώ πολύ τον Γιώργο Κουμεντάκη και την Εθνική Λυρική Σκηνή για αυτή τη συνεργασία, η οποία από το Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος ταξίδεψε μέχρι εδώ, στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης. Ο όμιλος ΔΕΗ βρίσκεται σε διαχρονική συνομιλία με την ελληνική κοινωνία και συμβάλλει ενεργά στον πολιτισμό και στην τέχνη μέσα από διάφορες δράσεις. Είναι καθήκον μας όχι μόνο να τιμήσουμε τη μνήμη αυτής της μεγάλης καλλιτέχνιδας και Ελληνίδας, αλλά και να συμβάλλουμε στη διατήρηση και στην προώθηση του πολιτιστικού πλούτου που μας κληροδότησε».
Σύμφωνα με την κ. Δήμτσα, «μέσα από αυτή τη πρωτοβουλία ελπίζω να ανακαλύψουμε όλοι μας το μεγαλείο της φωνής της Μαρίας Κάλλας, να ξαναζήσουμε τη μαγεία της μουσικής της και να γίνουμε μέρος του μύθου της. Θα ήθελα να δούμε αυτή τη ταινία και με μια άλλη ματιά, καθώς η Μαρία Κάλλας στα πρώτα χρόνια στην Αθήνα ήταν θύμα αυτού που σήμερα ονομάζουμε bullying. Στοχοποιήθηκε για το βάρος της, την εμφάνισή της και όλα τα στερεότυπα της εποχής βρήκαν χώρο για να της δημιουργήσουν προβλήματα. Η ΔΕΗ τα τελευταία χρόνια ασχολείται ενεργά με την ανάδειξη και καταπολέμηση των βαθιά ριζωμένων στερεοτύπων που οδηγούν στη βία μέσα από μεγάλες πανελλαδικές έρευνες. Τα αποτελέσματα είναι δυστυχώς ανησυχητικά και φανερώνουν ότι χρειάζεται πολλή δουλειά, κυρίως στις νέες ηλικίες. Ο πολιτισμός και η παιδεία είναι από τα πιο σημαντικά όπλα που έχουμε για να καταπολεμήσουμε τις ρίζες του κακού. Γι’ αυτόν τον λόγο εμείς θα συνεχίσουμε να στηρίζουμε ενεργά τους φορείς που προωθούν τον πολιτισμό. Είμαστε ενθουσιασμένοι για τη συνεργασία με το Φεστιβάλ Κινηματογράφου και την πόλη της Θεσσαλονίκης. Συμμετέχουμε όλοι μαζί σε αυτό το ταξίδι για ένα καλύτερο μέλλον μέσα από την τέχνη».
Στη συνέχεια, ο Διευθυντής Προγραμμάτων Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, Αλέξανδρος Καμπούρογλου, ανέφερε: «Εκ μέρους του Διοικητικού Συμβουλίου του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος και του Προέδρου μας, του Ανδρέα Δρακόπουλου, είναι μεγάλη η τιμή και η χαρά μας που υποστηρίξαμε τη δημιουργία αυτού του ντοκιμαντέρ στο πλαίσιο των εκατό χρόνων από τη γέννηση της Μαρίας Κάλλας, καθώς και στο πλαίσιο της δωρεάς του Ιδρύματος για την υποστήριξη της καλλιτεχνικής εξωστρέφειας της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Το ντοκιμαντέρ αυτό είναι σημαντικό και έχει ήδη χαρακτηριστεί ως ιδιαίτερο, καλύπτοντας μια λιγότερο γνωστή περίοδο από τη ζωή της Μαρίας Κάλλας». Μετά την προβολή ακολούθησε Q&A με τους δύο σκηνοθέτες της ταινίας, Μιχάλη Ασθενίδη και Βασίλη Λούρα.
Σε ερώτηση του κοινού σχετικά με το συμβόλαιο της Μαρίας Κάλλας με την Εθνική Λυρική Σκηνή και το τεχνικό κομμάτι του στιγμιότυπου που αποτυπώνει ένα ρεσιτάλ της Κάλλας στη Λευκάδα, ο Βασίλης Λούρας είπε: «Οι συμβάσεις που έκαναν τότε ήταν ετήσιες. Η σύμβαση που υπέγραψε το 1940 ολοκληρώθηκε το ’41. Υπήρξαν μερικοί μήνες χωρίς σύμβαση και μετά την ξαναπήραν. Αυτό συνέβαινε γιατί είχαμε μπει ήδη στην ιταλική Κατοχή και άλλαζαν οι διοικήσεις της Λυρικής. Ωστόσο, μετά την ξαναπήραν και μέχρι το ’45 αυτού του είδους οι συμβάσεις ανανεώνονταν». Όσον αφορά το δεύτερο κομμάτι της ερώτησης, σύμφωνα με τον Μιχάλη Ασθενίδη «ήταν οχτάρι φιλμ το βίντεο και ο ήχος έχει καταγραφεί σε μαγνητόφωνο. Ρυθμίσαμε το φιλμάκι στα 24 καρέ και μετά προσθέσαμε τα λόγια και τη μουσική, κομμάτι κομμάτι».
Για την άγνωστη σχέση της Κάλλας με τη Θεσσαλονίκη και για το τι άφησε μέσα τους η ενασχόλησή τους με την ιστορία της διάσημης σοπράνο, ο κ. Λούρας εξήγησε ότι «η Κάλλας είχε πολύ μεγάλη σχέση με τη Θεσσαλονίκη. Εκτός από το ’42, που έρχεται για πρώτη φορά με άλλους καλλιτέχνες της Λυρικής, ήρθε ξανά για συναυλίες το ’44-’45 πριν ξεκινήσει δηλαδή για την Αμερική. Είχε μάλιστα και συγγενείς στη πόλη. Μέχρι το τέλος της ζωής της, κρατούσε θερμή σχέση με την Ελλάδα. Δεν μπορούσαμε να βάλουμε περισσότερο υλικό για τη Θεσσαλονίκη στο ντοκιμαντέρ, φανταστείτε ότι η αρχική βερσιόν ήταν τέσσερις ώρες. Επομένως, υπήρχαν πολλά που έπρεπε να κοπούν».
Ο κ. Λούρας προσέθεσε: «Αυτό που κρατάμε με τον Μιχάλη είναι η δύναμή της. Η Κάλλας ήταν από πολύ νωρίς αντικείμενο πολύ αρνητικής κριτικής. Ήταν όλα εναντίον της. Γεννήθηκε ένα παχουλό παιδί, ήρθε από την Αμερική δίχως να γνωρίζει την ελληνική γλώσσα, δεν τελείωσε το σχολείο, η μαμά της την έστειλε απευθείας στο ωδείο. Εκεί ήταν ξένο σώμα γιατί δεν ντυνόταν καλά, φορούσε χοντρά γυαλιά μυωπίας, είχε ακμή στο πρόσωπο και ήταν συνεχώς αντικείμενο χλευασμού και επιθέσεων. Αργότερα, στη Λυρική Σκηνή, της επιτέθηκαν και οι συνεργάτες της με κατηγορίες ότι συνεργάστηκε με τους Γερμανούς και τους Ιταλούς. Κι όμως, η ίδια ήταν σαν να τα άφηνε όλα αυτά έξω από τη ματιά της, έμοιαζε να μην την επηρεάζει τίποτα. Και κατάφερε να αλλάξει τον κόσμο της όπερας. Το παράδειγμά της μας δείχνει πως μπορούμε να καταφέρουμε τα πάντα αρκεί να εργαστούμε».
Για το αν υπάρχει η σκέψη να αξιοποιηθεί το υπόλοιπο υλικό που προέκυψε από το ντοκιμαντέρ σε κάποια σειρά για τη Μαρία Κάλλας, ο κ. Λούρας σημείωσε: «Όσον αφορά τη δημιουργία του ντοκιμαντέρ, τα κυριότερα θέματά μας ήταν ο χρόνος και το κόστος των δικαιωμάτων. Πρόκειται για πολύ ακριβό υλικό, οπότε για να εξασφαλίσουμε όλα αυτά τα δικαιώματα έπρεπε να έχουμε ένα σημαντικό μπάτζετ, που το εξασφαλίσαμε χάρη στο Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Ένα εγχείρημα σαν που περιγράφετε έχει πολλές πρακτικές δυσκολίες και δεν είμαι σίγουρος αν θα είχε ενδιαφέρον για ένα μη εξειδικευμένο κοινό που δεν ενδιαφέρεται για την Κάλλας. Επομένως, σε αυτή την φάση δεν το σκεφτόμαστε».
