Το masterclass του Κώστα Χριστίδη με τίτλο «Συνθέτοντας μια ζωή ανάμεσα στο Χόλιγουντ και την Ελλάδα» πραγματοποιήθηκε την Τρίτη 5 Νοεμβρίου, στην κατάμεστη αίθουσα Παύλος Ζάννας. Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της δράσης Meet the Future του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, που έχει ως στόχο να αναδείξει νέους Έλληνες επαγγελματίες από διαφορετικούς κλάδους του κινηματογράφου. Το φετινό Meet the Future του 65ου ΦΚΘ φέρνει στο προσκήνιο την τέχνη του film scoring μέσα από το αφιέρωμα «Μουσική σε κίνηση: Η τέχνη του film scoring» και υποδέχεται συνθέτριες και συνθέτες κινηματογραφικής μουσικής της νεότερης γενιάς από την Ελλάδα. Ο συνθέτης Κώστας Χριστίδης (Kostas Christides) μίλησε για τη διαδικασία της σύνθεσης μουσικής για τον κινηματογράφο, αλλά και για το πώς μετατρέπεται η πρωτότυπη μουσική σε θεμελιώδες στοιχείο της αφήγησης. Τον συντονισμό της συζήτησης ανέλαβε η Ελένη Μητσιάκη, σύμβουλος μουσικής για τον κινηματογράφο.
Το masterclass ξεκίνησε με ένα σύντομο εισαγωγικό βίντεο στο οποίο παρουσιάστηκε μία από τις συνεργασίες του Κώστα Χριστίδη με τον Χριστόφορο Παπακαλιάτη στην ταινία Ένας άλλος κόσμος του 2015. Ο συνθέτης έχει γράψει μουσική για σειρές του Netflix όπως Benji, Love and Gelato, Baytown Outlaws, Love Happens, Dark Ride, ενώ έχει αναλάβει την ενορχήστρωση σε πολλές μεγάλες κινηματογραφικές επιτυχίες, μεταξύ των οποίων οι Spiderman 3, The Hurricane, Swordfish, Sweet November, The Core, The Exorcism Of Emily Rose και A Quiet Place: Day One. Η συνεργασία του με τον Χριστόφορο Παπακαλιάτη συνεχίζεται με τη δεύτερη σεζόν του Μαέστρο, της πρώτης ελληνικής τηλεοπτικής σειράς που πήρε παγκόσμια διανομή από την πλατφόρμα του Netflix.
Στη συνέχεια, η Ελένη Μητσιάκη ευχαρίστησε το Φεστιβάλ και παρουσίασε τον καταξιωμένο συνθέτη: «Eυχαριστούμε το Φεστιβάλ που αποφάσισε να μπει στην ουσία της κινηματογραφικής μουσικής, που αγαπά τη μουσική για το σινεμά και φέτος διοργάνωσε masterclasses, και φυσικά τη δράση Meet the Future, που είναι αφιερωμένη στην κινηματογραφική μουσική. Είμαι καθηγήτρια, αλλά και μανιώδης θαυμάστρια της κινηματογραφικής μουσικής, και παρακολουθώ τον Κώστα Χριστίδη από τότε που ήταν στο Λος Άντζελες. Θυμάμαι μια φορά πριν πολλά χρόνια, έκανα σπουδές στη Θεσσαλονίκη και περίμενα το λεωφορείο, συμπτωματικά έξω από ένα δισκάδικο. Άκουσα από μέσα τη μελωδία από τον Τελευταίο αυτοκράτορα του Μπερνάρντο Μπερτολούτσι, την αριστουργηματική μουσική του Ριουίτσι Σακαμότο. Κάθισα και άκουγα και κατέληξα να χάσω τρία λεωφορεία. Εκείνη ήταν η στιγμή που συνειδητοποίησα πόσο καθοριστική θα ήταν η μουσική στη ζωή μου», πρόσθεσε, δίνοντας τον λόγο στον Κώστα Χριστίδη.
Ο Κώστας Χριστίδης ευχαρίστησε το Φεστιβάλ για τη φιλοξενία και τους παρευρισκόμενους για τον πολύτιμο χρόνο τους. Αμέσως μετά, έκανε μια αναδρομή στο δικό του ξεκίνημα με τη μουσική ενασχόληση: «Σπούδασα πιάνο από μικρό παιδί. Θυμάμαι τον αδερφό μου να μου φέρνει δώρο ένα soundtrack του Star Wars, το οποίο άρχισα να ακούω μανιωδώς. Λίγο αργότερα, αγόρασα το soundtrack του Indiana Jones. Έξι μήνες μετά, συνειδητοποίησα πως έχουν τον ίδιο συνθέτη: τον Τζον Γουίλιαμς. Άρχισα να συλλέγω παθιασμένα soundtracks. Όλο το χαρτζιλίκι μου πήγαινε εκεί. Μου άρεσε αυτό το είδος ορχηστρικής μουσικής, αλλά και ο πιο σύγχρονος ήχος».
Ακολούθως, μίλησε για τα πρώτα του βήματα στην Αμερική: «Αφού ολοκλήρωσα τις μουσικές σπουδές μου στο Λονδίνο, μετακόμισα στο Λος Άντζελες το 1997 και γράφτηκα στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Καλιφόρνια για να μάθω μουσική στον κινηματογράφο. Μέσα από τα μαθήματα, γνώρισα τον καταξιωμένο συνθέτη του Χόλιγουντ, Κρίστοφερ Γιανγκ, και συνεργάστηκα μαζί του. Έγινα το δεξί του χέρι για πολλά χρόνια. Ήταν ένα πραγματικά τρομερό σχολείο. Εργάστηκα με αυτόν και για αυτόν σε μεγάλα πρότζεκτ (Entrapment, Pet Cemetery κ.ά.), κάνοντας ghostwriting, και έμαθα πολλά σχετικά με τις διαδράσεις μεταξύ της ομάδας, αλλά και την μικροπολιτική ανάμεσα σε συνθέτη και σκηνοθέτη. Λίγα χρόνια αργότερα, ξεκίνησα να εργάζομαι ως ανεξάρτητος συνθέτης και ενορχηστρωτής», ανέφερε σχετικά.
Στη συνέχεια, ανέλυσε τα συστατικά στοιχεία του ήχου μιας ταινίας:
Ο ήχος που ηχογραφείται στη διάρκεια των γυρισμάτων
Ηχογραφείται στη διάρκεια των γυρισμάτων ή κάποια μέρη αυτού αντικαθίστανται σε δεύτερο χρόνο σε στούντιο ηχογράφησης (ADR)
Πρωτότυπη μουσική σύνθεση (instrumental) και τραγούδια. Ο Κώστας Χριστίδης ξεκαθάρισε πως ο ρόλος του music supervisor στον κινηματογράφο είναι σχετικός μόνο με τα τραγούδια και όχι με την πρωτότυπη μουσική σύνθεση.
Μη ρεαλιστικές ατμόσφαιρες / προσομοίωση φυσικών ήχων
Σε ερώτηση της Ελένης Μητσιάκη σχετικά με τo πώς πρέπει να είναι οι πρώτες επαγγελματικές απόπειρες ενός νέου συνθέτη, ο Κώστας Χριστίδης απάντησε: «Είναι καλό να πηγαίνετε σε κινηματογραφικά φεστιβάλ όπως αυτό, και να γνωρίζετε δημιουργούς. Να έχετε ευγενικό θράσος. Να προωθείτε τη δουλειά σας με σεβασμό, χωρίς υπερβολές. Να έχετε πάντα στον νου σας ότι είναι δύσκολο να ακούσει κάποιος φτασμένος επαγγελματίας οποιοδήποτε demo τού στείλετε. Γι’ αυτό να προσεγγίζετε νέους δημιουργούς που κάνουν τα πρώτα τους βήματα, ειδικά σε ταινίες μικρού μήκους. Αποκτήστε επαφές με σκηνοθέτες, διότι αν γίνουν επιτυχημένοι, είναι πολύ πιθανό να σας τραβήξουν μαζί τους. Να δουλέψετε εξαρχής τον συγχρονισμό της μουσικής με την ταινία: η τέχνη της μουσικής για τον κινηματογράφο είναι πολυεπίπεδη. Πρέπει να βρίσκεστε σε αρμονία με τις σκηνοθετικές οδηγίες, και όλα αυτά πάντα με αυστηρές προθεσμίες. Αφήστε το “εγώ” σας έξω από την αίθουσα ηχογράφησης. Αντιληφθείτε πως είστε κομμάτι μιας μεγαλύτερης ομάδας και υπηρετείτε το όραμα του σκηνοθέτη, ο οποίος ηγείται του πρότζεκτ. Μεταφράστε, στον βαθμό που αυτό είναι δυνατόν, τα λόγια του σκηνοθέτη σε μουσική. Συχνά οι σκηνοθέτες δεν έχουν μουσική παιδεία, γι’ αυτό θα πρέπει να λειτουργείτε και ως μεταφραστές. Αν σας πει ο σκηνοθέτης πως θέλει να του δώσετε κάτι μπλε, θα πρέπει κάπως να το καταφέρετε! Στη μουσική σύνθεση για τον κινηματογράφο δεν γράφουμε απλώς τη μουσική μας, αλλά βοηθάμε τη δραματουργία».
Σχετικά με τις πρώτες δράσεις ενός επαγγελματία συνθέτη, πριν το γράψιμο της μουσικής, δήλωσε: «Προσωπικά, αποφεύγω να γράφω μουσική απευθείας από το σενάριο. Είναι σαν τους ανθρώπους που λένε πως τους άρεσε το βιβλίο περισσότερο από την ταινία. Σκεφτείτε τι δημιουργικές ελευθερίες επιτρέπει ένα βιβλίο! Το διαβάζεις με την άνεσή σου στον δικό σου χρόνο. Μια ταινία είναι πιο συγκεκριμένη και περιοριστική. Διατρέχουμε πάντα τον κίνδυνο να μας αρέσει περισσότερο το σενάριο από το τελικό κινηματογραφικό αποτέλεσμα. Εγώ εμπνέομαι πάντα από την ίδια την ταινία: με βοηθάνε τα πρόσωπα και τα χρώματα. Τη βλέπω αρκετές φορές, ξανά και ξανά». Στο σημείο αυτό, ο Κώστας Χριστίδης έδειξε επί οθόνης τη μορφή ενός πραγματικού σεναρίου και ενημέρωσε το κοινό πως μία σελίδα σεναρίου αναφέρεται σε περίπου ένα λεπτό δράσης, κάτι που επιτρέπει στους επαγγελματίες να προσεγγίζουν κατά προσέγγιση τη χρονική διάρκεια του φιλμικού έργου.
Στη συνέχεια, αναφέρθηκε σε μια σημαντική έννοια για τους επαγγελματίες συνθέτες: το temp score (temporary score), δηλαδή την προσωρινή μουσική σύνθεση: «Πρόκειται για μια μουσική επένδυση, η οποία αποτελείται από προϋπάρχοντα scores και γίνεται καθαρά για αισθητικούς και πρακτικούς- διεκπεραιωτικούς λόγους. Υπεύθυνος είναι ο μοντέρ μουσικής. Γίνεται παράλληλα με το μοντάζ μιας ταινίας και μπορεί να αποδειχθεί ο καλύτερος σύμμαχος του συνθέτη, αλλά και ο εχθρός της πρωτοτυπίας του. Εμένα με βοηθάει το temp score γιατί δίνει τον παλμό. Υπάρχει ο κίνδυνος να το συνηθίσει ο σκηνοθέτης επειδή το ακούει συνέχεια, και να απαιτήσει κάτι παρόμοιο ως τελικό μουσικό προϊόν. Όταν συμβαίνει αυτό, λέω στον σκηνοθέτη μου να μην ακούσει απολύτως τίποτα για δύο ημέρες, και ύστερα να επιστρέψει στο δωμάτιο του μοντάζ, ακούγοντας τη δική μου μουσική πάνω από την ταινία του», ανέλυσε. Τόνισε, επίσης, πόσο σημαντικός είναι ο μουσικός μοντέρ, προσθέτοντας πως είναι ο βασικός σύμμαχος του συνθέτη στο δωμάτιο του μοντάζ.
Ο Κώστας Χριστίδης συνέχισε, αναλύοντας το λεγόμενο spotting session, ένα κομβικό σημείο στη διαδικασία σύνθεσης της κινηματογραφικής μουσικής. Πρόκειται για μια συνάντηση του συνθέτη με τον σκηνοθέτη, τους παραγωγούς και τον μουσικό μοντέρ για να συζητηθούν τα εξής θέματα:
- Ποιο θα είναι το ύφος του score και πώς θα γίνει η ενορχήστρωση, λαμβάνοντας υπόψη τον προϋπολογισμό.
- Σε ποιο σημείο αρχίζει και τελειώνει η μουσική σε κάθε σκηνή, με πολύ αυστηρά όρια τα οποία ονομάζονται timecodes (η χρήση των οποίων ακολουθεί μια περίπλοκη χρονική σήμανση, η οποία χωρίζεται σε εικοσάλεπτα, από την εποχή της κινηματογραφικής μπομπίνας).
- Την προσέγγιση που θα ακολουθήσει ο συνθέτης.
- Θεματολογία: πόσα και τι είδους μουσικά «θέματα» θα έχουμε.
- Το πλάνο παράδοσης, το οποίο έχει πάντα πολύ αυστηρές προθεσμίες.
«Όπως είναι προφανές, η συνάντηση αυτή είναι φοβερά σημαντική. Μου αρέσει να σκέφτομαι πως στη συνάντηση αυτή, το τρενάκι μας τοποθετείται στις ράγες, και είμαστε έτοιμοι να προχωρήσουμε στον επόμενο σταθμό», σημείωσε σχετικά.
Στη συνέχεια, έδειξε ορισμένα screenshots από τα ειδικά προγράμματα οργάνωσης και επεξεργασίας ήχου που χρησιμοποιεί ένας συνθέτης, όπως το CueDB. Συμβούλεψε τους νέους συνθέτες να ηχογραφούν οποιαδήποτε πρώτη ιδέα τούς έρχεται στο μυαλό, καθώς κάποτε μπορεί να φανεί χρήσιμη. Υπογράμμισε πόσο σημαντικό είναι να σέβεται ένας συνθέτης τον διάλογο σε μια ταινία και να μην τον υπερκαλύπτει με μουσική. Τόνισε επίσης πόσο σημαντικό είναι να μην παραφορτώνει κάποιος μουσικά μια ταινία, αναφέροντας χαρακτηριστικά: «Αν φορτώσετε πολύ τις ταινίες σας, θα είναι σαν να έχετε μετακομίσει δίπλα σε ένα αεροδρόμιο. Έπειτα από πέντε ημέρες, δεν θα ακούτε πια τα αεροπλάνα». Παρέθεσε τρία παραδείγματα ιδιοφυούς ελλειπτικής χρήσης της μουσικής στον σύγχρονο αμερικανικό κινηματογράφο: στις ταινίες Η διάσωση του στρατιώτη Ράιαν του Στίβεν Σπίλμπεργκ, Ο ναυαγός του Ρόμπερτ Ζεμέκις και Οιωνός του Μ. Νάιτ Σιάμαλαν.
Ακολούθως, και σχετικά με τη συνεργασία του με τον Χριστόφορο Παπακαλιάτη, ανέφερε τα εξής: «Πήρα εγώ ο ίδιος τηλέφωνο τον Χριστόφορο αφότου είδα το Αν. Δεν με ήξερε και μου ζήτησε να του στείλω μουσικά δείγματα. Του είπα ψέματα πως δεν είχα πρόσβαση σε αρχεία εκείνη τη στιγμή για να κερδίσω χρόνο. Μέσα σε 24 ώρες είδα όλες του τις σειρές στο YouTube και κατάλαβα πόσο αγαπάει το πιάνο και το βιολί. Έτσι, πήρα τη δουλειά!». Έπειτα, ο Κώστας Χριστίδης έδειξε στο κοινό μια σειρά αποσπασμάτων από επεισόδια του Μαέστρο, μια σκηνή από την ταινία Ο καταπληκτικός Μπέντζι, αλλά και μια σκηνή από το Spiderman 3.
Συμπερασματικά, και απαντώντας σε ερώτηση σχετικά με το πόσο έχουν αλλάξει τα πράγματα στη μουσική σύνθεση για τον κινηματογράφο σε σύγκριση με παλαιότερες δεκαετίες, δήλωσε: «Νομίζω πως πλέον έχετε μεγαλύτερη προσβασιμότητα στην πληροφορία. Ταυτοχρόνως, έχετε πολύ περισσότερο ανταγωνισμό αλλά και περισσότερο περιεχόμενο, το οποίο χρειάζεται μουσική επένδυση. Μην είστε φοβερά ανταγωνιστικοί: να συνεργάζεστε μεταξύ σας και να είστε γενναιόδωροι με τις γνώσεις σας. Να θυμάστε πως, δυστυχώς, η ανθρώπινη φύση αισθάνεται φοβερά άνετα σε μίζερες καταστάσεις. Φροντίστε συχνά να ξεβολεύεστε. Να ενημερώνεστε, να έχετε ευγενικό θράσος, να μην είστε υπέρμετρα εγωιστές και να ακολουθήσετε τον δρόμο σας. Το πιο σημαντικό απ’ όλα είναι να φτάσετε 80 ετών, να κοιταχτείτε στον καθρέφτη και να πείτε “πέρασα ωραία”».
