Η ομιλία «Talking Heads - Citizen Queer: Ξεπερνώντας τις τάσεις και τα κουτάκια εντός και εκτός οθόνης» πραγματοποιήθηκε την Τετάρτη 13 Μαρτίου, στην αίθουσα Παύλος Ζάννας, στο πλαίσιο της νέας πρωτοβουλίας της Αγοράς, Talking Heads, μια σειρά ομιλιών στις οποίες θίγονται επίκαιρα θέματα της κινηματογραφικής βιομηχανίας.
Οι queer εμπειρίες αντιπροσωπεύουν πλήθος αφηγήσεων και προοπτικών εντός και εκτός οθόνης. Οι φωνές τους στη βιομηχανία του κινηματογράφου δεν αποτελούν παιδαγωγικά εργαλεία ή checkboxes για τη διαφορετικότητα, αλλά μια αυθεντική αντανάκλαση της κοινωνίας μας και των διαφορετικών διασταυρούμενων ταυτοτήτων της, εμπλουτίζοντας το κινηματογραφικό τοπίο με τις ιστορίες τους. Η εκπροσώπηση και η συμπερίληψη είναι λέξεις που χρησιμοποιούμε, αλλά πώς είναι πραγματικά η βιομηχανία ταινιών ντοκιμαντέρ και τι πρέπει να γίνει για να δημιουργηθούν χώροι όπου οι queer κινηματογραφιστές αισθάνονται ασφαλείς να πουν τις αυθεντικές ιστορίες τους;
Την ομιλία προλόγισε ο Agora Manager Θάνος Σταυρόπουλος, καλωσορίζοντας το πάνελ και τη συντονίστρια Marion Schmidt από την DAE (Documentary Association of Europe): «Kαλημέρα και καλωσορίσατε, είναι τιμή και προνόμιό μου να συντονίζω αυτή τη συζήτηση, σας ευχαριστώ για την εμπιστοσύνη σας στα εγκαίνια των Talking Heads, σε μια ομιλία που ευθυγραμμίζεται με το μεγάλο αφιέρωμα του Φεστιβάλ, το Citizen Queer. Βρισκόμαστε σε μια ιστορική συγκυρία στην Ελλάδα, με τη νομιμοποίηση του γάμου των ομόφυλων ζευγαριών». Αμέσως μετά, προσέθεσε: «Δυστυχώς, έχουμε επίγνωση των τρανσφοβικών επιθέσεων που συνέβησαν λίγες μέρες πριν, στην πλατεία μπροστά μας, τις οποίες διαδέχτηκε μια συγκέντρωση σε ένδειξη αλληλεγγύης, στην οποία παρευρέθηκαν και πολλοί συμμετέχοντες στο Φεστιβάλ».
Οι ομιλητές ήταν οι εξής:
Fatih Abay - στέλεχος διαφορετικότητας και συμπερίληψης, Ευρωπαϊκή Ακαδημία Κινηματογράφου
Παναγιώτης Ευαγγελίδης - σκηνοθέτης, συγγραφέας
Gugi Gumilang - Διευθυντής προγράμματος, In-Docs & επιμελητής προγράμματος, Hot Docs
Rico Johnson Sinclair - Skills & training director, Warner Bros Discovery, προγραμματιστής, συγγραφέας
Ίρις Ζαχμανίδη - σκηνοθέτις
Πρώτος πήρε τον λόγο ο κύριος Ευαγγελίδης, ο οποίος θα τιμηθεί στο πλαίσιο του 26ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης με Χρυσό Αλέξανδρο για τη συνολική του προσφορά στο σινεμά. «Δεν έγινα δημιουργός ντοκιμαντέρ από συνειδητή επιλογή, ακόμη και σήμερα δεν αυτοαποκαλούμαι έτσι» σημείωσε. «Έφτασα στο σινεμά μέσω της λογοτεχνίας γιατί δεν μου ήταν αρκετό το γραπτό. Η σύνδεση μεταξύ αυτής της ανάγκης και του ντοκιμαντέρ ήταν άμεση. Η μυθοπλασία δεν μου ήταν πλέον αρκετή. Ήθελα να γνωρίσω πραγματικούς ανθρώπους. Συνειδητοποίησα πως όταν έκανα αυτά τα ντοκιμαντέρ, με έναν τρόπο μεταμόρφωσα αυτούς τους ανθρώπους και τους τοποθέτησα στον δικό μου φανταστικό κόσμο. Όταν έχεις 100 ώρες υλικού, κάνεις μια επιλογή τι θα φωτίσεις και τι θα αφήσεις εκτός. Τίποτα δεν ήταν προκαθορισμένο, τα έμαθα όλα κάνοντάς τα και παρακολουθώντας σε δεύτερο χρόνο τα ντοκιμαντέρ μου». Στη συνέχεια, απαντώντας σε ερώτημα σχετικά με το γιατί γυρίζει τα ντοκιμαντέρ του κυρίως εκτός Ελλάδας, είπε: «Γενικότερα, κάποιοι άνθρωποι με ενδιαφέρουν και με ενεργοποιούν, μου φωτίζουν το δρόμο, βάζουν φωτιά στο μυαλό μου και με παρηγορούν. Στην Ελλάδα η ομοφοβία είναι βαθιά ριζωμένη. Οι Έλληνες δεν θέλουν να εκτεθούν. Αγαπώ να δουλεύω με Έλληνες διότι η γλώσσα είναι ένας μεγάλος παράγοντας διευκόλυνσης. Η ομοφοβία είναι ο πραγματικός λόγος που δεν φτιάχνω προσωπικές ιστορίες με Έλληνες».
Στη συνέχεια, τον λόγο πήρε η σκηνοθέτις Ίρις Ζαχμανίδη: «Η δική μου συνεισφορά στη σφαίρα των ΛΟΑΤΚΙ+ ξεκινά την εποχή που περιγράφει ο Ιωσήφ Βαρδάκης στο ντοκιμαντέρ του για το ΑΚΟΕ, την εποχή που σπούδαζα ακόμη στη Σχολή Σταυράκου, πολύ πριν τη δημιουργία σχολής κινηματογράφου στο ΑΠΘ. Μου άρεσε να δουλεύω σε ταινίες γιατί ξεκινούσα ένα νέο ταξίδι κάθε μερικούς μήνες. Ήταν ένας ανδροκρατούμενος χώρος. Πλέον δραστηριοποιούμαι στο Rainbow Seniors, μία ομάδα για τα δικαιώματα της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας, και μάλιστα του χρόνου θα εγκαινιάσουμε έναν χώρο φιλοξενίας για τα άτομα της κοινότητας στην πρωτεύουσα, σε συνεργασία με τον Δήμο Αθηναίων».
Στο σημείο αυτό, ο Rico Johnson-Sinclair, προγραμματιστής και συγγραφέας από το Ηνωμένο Βασίλειο, καθώς και ειδικός σύμβουλος στο μεγάλο φετινό αφιέρωμα Citizen Queer, μίλησε για τη σημασία της θέσης που υιοθετούμε σε σχέση με θέματα κουλτούρας (positionality), καθώς και της εγκαθίδρυσης ενός κώδικα ηθικής στην κινηματογραφική βιομηχανία: «Πρέπει να αναρωτηθούμε αν όλος ο κόπος και οι πόροι που επενδύονται σε μια ταινία επιστρέφουν και δίνουν φωνή στις κοινότητες τις οποίες αφορά η ταινία», σημείωσε, λέγοντας ότι υπάρχει ένας όρος που περιγράφεται ως curatorial justice. «Κάποιοι κάνουν επιλογές ορμώμενοι από μία ιστορική, “χρυσή” περίοδο του κινηματογράφου, που ενδεχομένως είχε ρατσιστικά ή ομοφοβικά στοιχεία. Άλλωστε, η πορεία της ταινίας ακολουθεί την πορεία που θέτει η βιομηχανία. Κάποιες φορές αυτή η πορεία είναι αντίθετη με αυτό που χρειάζεται η εκάστοτε κοινότητα», ολοκλήρωσε.
Συνεχίζοντας τη συζήτηση, ο Gugi Gumilang, διευθυντής προγράμματος από τα In-Docs, συμφώνησε για τη σημασία του positionality και μίλησε για την κινηματογραφική βιομηχανία στην Ασία: «Είναι πολύ ανανεωτικό να δίνεις φωνή στην κοινότητα. Στο In-Docs προσπαθούμε να δημιουργήσουμε μια ανοιχτή κουλτούρα και να δώσουμε χώρο στους δημιουργούς να κάνουν αυτό που θέλουν. Μας παρακολουθεί πάντα στενά η κυβέρνηση και ορισμένες φορές δεν παίρνουμε επιχορηγήσεις. Το ντοκιμαντέρ είναι ένα μέσο που δεν αρέσει στην κυβέρνηση». Στη συνέχεια, υπογράμμισε και αυτός τη σημασία δημιουργίας ενός κώδικα δεοντολογίας που να διέπει όλη την κινηματογραφική βιομηχανία.
Στη συνέχεια, η Marion Schmidt έδωσε τον λόγο στον Fatih Abay, στέλεχος διαφορετικότητας και συμπερίληψης από την Ευρωπαϊκή Ακαδημία Κινηματογράφου, ο οποίος έκανε μια σύντομη αναδρομή στην ιστορία της Ακαδημίας: «Από την δεκαετία του ’80 που ιδρύθηκε η Ακαδημία έχουν αλλάξει πολλά. Έχουμε διευρυνθεί και προσθέτουμε νέες οπτικές από πολλές ευρωπαϊκές χώρες, κυρίως της ανατολικής Ευρώπης». Ανέφερε τον όρο “glocalization”, μία σύνδεση των εννοιών global & local που περιγράφει τον τρόπο με τον οποίο χειριζόμαστε ένα παγκόσμιο φαινόμενο με κατά τόπους τοπικές, πρακτικές λύσεις. «Τα ντοκιμαντέρ είναι πιο ποικιλόμορφα από τις ταινίες μυθοπλασίας, και προσπαθούμε να εφαρμόσουμε την ποικιλομορφία αυτή και στις ταινίες». Τέλος, υπογράμμισε και αυτός τη σημασία της δημιουργίας ενός κώδικα δεοντολογίας, μιας κοινής γραμμής της κινηματογραφικής βιομηχανίας.
Ο Παναγιώτης Ευαγγελίδης προσέθεσε πως είναι πολύ σημαντικό να διευκολύνουμε τις διαδικασίες για τους δημιουργούς: «Εγώ αρνούμαι τη χρηματοδότηση από οποιονδήποτε, τα λεφτά φέρνουν ευθύνες, προθεσμίες και υποχρεώσεις. Αναρωτιέμαι αν υπάρχει τρόπος να επιταχύνουμε τις διαδικασίες για τους δημιουργούς, ώστε να μη χαθούν μέσα στη γραφειοκρατία. Ειδικά στο ντοκιμαντέρ, δεν γίνεται να περιμένεις έξι μήνες, ένα βουνό στην Αμερική ή μια γέφυρα στην Ασία θα είναι πάντα εκεί, αλλά το άτομο αλλάζει συνεχώς». Ο Fatih Abay συμφώνησε λέγοντας πως η γνώση, είτε σχετική με το ίδιο το σινεμά είτε με τη λειτουργία της βιομηχανίας, δεν μεταδίδεται αρκετά γρήγορα. Επομένως, θα έπρεπε να υπάρχει μια ολιστική προσέγγιση για το πώς παράγεται και μεταδίδεται η γνώση στην κινηματογραφική βιομηχανία. Ο Rico Johnson-Sinclair τόνισε πως δεν έχουν όλοι τη δυνατότητα να μην πάρουν χρηματοδότηση, γιατί πολλοί αντιμετωπίζουν το σινεμά βιοποριστικά: «Περισσότερες ταινίες σημαίνουν περισσότερα λεφτά, και περισσότερα λεφτά σημαίνουν περισσότερη ελευθερία στον δημιουργό». Η Ίρις Ζαχμανίδη ανέφερε πως στην ελληνική κινηματογραφική βιομηχανία δεν υπάρχει κώδικας δεοντολογίας, με εξαίρεση την ΕΑΚ.
Στο σημείο αυτό, ο κ. Ευαγγελίδης υπογράμμισε πως το σημαντικότερο πράγμα στο ντοκιμαντέρ είναι η σχέση που αποκτάς με τους ανθρώπους: «Είναι η ανθρώπινη πράξη της ανταλλαγής, για μένα είναι η παρηγοριά της ψυχής μου. Δεν εξάγω τίποτε από αυτούς, χρειάζονται ένα αυτί να τους κατανοήσει και να τους καταλάβει. Η ανταμοιβή μου είναι η σχέση μαζί τους - ίσως και ένας Χρυσός Αλέξανδρος». Με τα λόγια αυτά συμφώνησε η Ίρις Ζαχμανίδη, η οποία υπογράμμισε τη σημασία της ειλικρίνειας στην τέχνη του ντοκιμαντέρ, διότι «διαφορετικά δεν παρουσιάζεις πραγματικούς χαρακτήρες».
Ο σκηνοθέτης Ιωσήφ Βαρδάκης στάθηκε στη σημασία κατανόησης μεταξύ των δημιουργών και των μελών της βιομηχανίας, γιατί είναι αναγκαίο να γεφυρωθεί το χάσμα επικοινωνίας, στο οποίο συμφώνησε ο Fatih Abay, αναγνωρίζοντας το κενό: «Οι άνθρωποι που δίνουν τις επιχορηγήσεις δεν πηγαίνουν στο σινεμά, δεν υπάρχει εκπαίδευση σε αυτήν τη βιομηχανία». Τέλος, ο επικεφαλής προγράμματος του Φεστιβάλ, Γιώργος Κρασσακόπουλος, είπε: «Όπως η κοινωνία θα αναγκαστεί να αποδεχτεί κάτι ως νόμο του κράτους, έτσι και η κινηματογραφική βιομηχανία θα αναγκαστεί να προσαρμοστεί αν την υποχρεώσετε». Σε αυτό το σημείο, ο Rico Johnson-Sinclair απάντησε πως «δεν θα έπρεπε να είναι η δουλειά μας, ως περιθωριοποιημένες κοινότητες, να δημιουργήσουμε τον κώδικα δεοντολογίας. Κάτι τέτοιο είναι δουλειά της βιομηχανίας».
