25ο ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΝΤΟΚΙΜΑΝΤΕΡ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ // 2-12/3/2023
Ανοιχτή συζήτηση: Fishing for Litter
Με αφορμή την πρεμιέρα του ντοκιμαντέρ Fishing for Litter του Σωτήρη Δανέζη, πραγματοποιήθηκε την Κυριακή 5 Μαρτίου, στο Πράσινο Δωμάτιο, συζήτηση με θέμα τη θαλάσσια ρύπανση και τον ρόλο της αλιείας. Οι ομιλητές της εκδήλωσης ήταν η εκτελεστική διευθύντρια του κοινωφελούς ιδρύματος Αθανάσιος Κ. Λασκαρίδης, Δρ. Αγγελική Κοσμοπούλου, η υπεύθυνη προγραμμάτων του iSea, Ρωξάνη Ναασάν Άγα-Σπυριδοπούλου, ο αλιέας Δημήτρης Σακάτης και ο Σωτήρης Δανέζης.
Ο κ. Δανέζης ευχαρίστησε αρχικά το Φεστιβάλ και όπως τόνισε: «Δεν είμαι καλός στο να μιλάω δημόσια, οπότε θα σας μιλήσει η Αγγελική για τον στόχο του προγράμματος Fishing for Litter, η Ρωξάνη για τον γενικό συντονισμό του και ο Δημήτρης για το πώς βιώνει το πρόγραμμα».
Σύμφωνα με την κ. Κοσμοπούλου, «στο ίδρυμα Αθανάσιος Κ. Λασκαρίδης ασχολούμαστε σε μεγάλο βαθμό με το θαλάσσιο περιβάλλον και την προστασία του. Μπορούμε να βοηθήσουμε με διάφορες δράσεις. Συνεργαζόμαστε, επίσης, με ειδικές ομάδες που μπορούν να προωθήσουν αυτόν τον σκοπό. Το πρόγραμμα Fishing for Litter ξεκίνησε πριν τέσσερα χρόνια με σκοπό να ενημερώσουμε τους αλιείς –τους ανθρώπους δηλαδή που χρειάζονται τη θάλασσα στη καθημερινότητά τους και ζουν από αυτή– για το πώς μπορούν να γίνουν κομμάτι της λύσης. Κύριοι στόχοι του προγράμματος είναι η ευαισθητοποίηση της αλιευτικής βιομηχανίας και η αλλαγή των πρακτικών διαχείρισης των απορριμμάτων της, η απομάκρυνση γενικότερα των θαλάσσιων απορριμμάτων, καθώς και η συλλογή δεδομένων για τη θαλάσσια ρύπανση του πυθμένα σε βάθη που δεν μπορούν να προσεγγιστούν εύκολα με άλλα μέσα. Τα δεδομένα που συλλέγονται συμβάλλουν στην υλοποίηση της Οδηγίας-Πλαίσιο για τη Θαλάσσια Στρατηγική (2008/56/ΕΚ). Αυτή η ταινία μάς βοηθά να μιλήσουμε για το πιο αόρατο κομμάτι της θαλάσσιας ρύπανσης. Μέσα από τις πολύ ωραίες εικόνες του Σωτήρη και το πρόγραμμα αυτό, το πρόβλημα αναδεικνύεται όσο καλύτερα γίνεται».
Στη συνέχεια, η κ. Ναασάν Άγα-Σπυριδοπούλου μίλησε για τα δεδομένα που συλλέγονται μέσω του προγράμματος. «Η iSea ανέλαβε την υλοποίηση του προγράμματος το 2019 ξεκινώντας στη Νέα Μηχανιώνα της Θεσσαλονίκης με δύο αλιευτικά σκάφη και στην Καβάλα με τέσσερα αλιευτικά σκάφη. Πλέον έχουμε σαράντα σκάφη στο πρόγραμμα, τα οποία καλύπτουν όλο το Αιγαίο. Συγκεκριμένα, ξεκινώντας από την Κρήτη και πηγαίνοντας μεταξύ άλλων στην Κάλυμνο, στη Σάμο, στην Πάτμο, στη Χίο, στη Θάσο, στη Θεσσαλονίκη και στις Σποράδες, συλλέγουμε δεδομένα και παράλληλα τα καταγράφουμε. Το πρόγραμμα επεξεργάζεται δεδομένα για βάθη μεγαλύτερα των πενήντα μέτρων και οι αλιείς που συμμετέχουν μας έχουν δώσει μέχρι τώρα πληροφορίες για πάνω από 6.000 αλιευτικά ταξίδια. Επειδή και ο ίδιος ο κλάδος είναι μέρος του προβλήματος, οι αλιείς ευαισθητοποιούνται σχετικά με το πρόβλημα και αλλάζουν τις δικές τους πρακτικές. Στην αρχή υπήρχε δυσπιστία από τους αλιείς, βασιζόμενοι στη λογική πως αγαπούν το περιβάλλον και ήδη μάζευαν τα σκουπίδια, οπότε αναρωτιόντουσαν τι ήρθαμε να τους αποδείξουμε εμείς. Επιπλέον υπήρχε ο φόβος πως θα προβληθούν ως ρυπαντές. Αλλά υπήρχαν και άνθρωποι όπως ο Δημήτρης που κατάλαβαν πόσο σημαντική ήταν η συλλογή αυτών των δεδομένων».
Όπως εξήγησε ο Δημήτρης Σακάτης, «το 2000 δεν είχαμε τις απαραίτητες γνώσεις και πετούσαμε τα σκουπίδια ξανά στη θάλασσα. Πλέον δεν συμβαίνει αυτό. Αν πετάξουμε τα σκουπίδια στη θάλασσα, θα τα βρούμε ξανά μπροστά μας. Υπάρχουν, όμως, πολλά νέα σκουπίδια. Πολλά πλαστικά. Στα σημεία που δεν αλιεύουμε μαζεύονται τα περισσότερα απορρίμματα όπως μαζεύονται τα σκουπίδια στις γωνίες μιας πολυκατοικίας. Με ανησυχεί πολύ αυτό γιατί πρόκειται για πλαστικά που διαλύονται εύκολα και τα τρώνε τα ψάρια. Και οι 250 ανεμότρατες της Ελλάδας θα ήθελαν να μπουν στο πρόγραμμα. Ο κλάδος της αλιείας είναι ένας κλειστός κλάδος. Όταν ήρθε η Ρωξάνη την πρώτη μέρα, αναρωτιόμασταν τι θέλει εδώ. Η εμπιστοσύνη, όμως, χτίστηκε σταδιακά. Χρειάζεται ενημέρωση και εκπαίδευση από το μηδέν. Το Ίδρυμα και η Ρωξάνη το πέτυχαν».
Σύμφωνα με την κ. Κοσμοπούλου: «Η συνήθεια είναι πολύ δύσκολο να αλλάξει. Όταν αυτό δεν συνοδεύεται με μια υποχρέωση είναι ακόμη πιο δύσκολο. Βρίσκουμε πολλά τέτοια εμπόδια μπροστά μας. Από τον ψαρά έως τον υπουργό. Όταν ξεκινήσαμε το πρόγραμμα, το κάναμε με δικά μας μέσα και χρηματοδότηση. Είχαμε βοήθεια από την iSea που μπορούσε να μιλήσει την ίδια γλώσσα με τους αλιείς και με χαρά είδαμε πως υπάρχει εξέλιξη. Το πρόβλημα που παραμένει είναι με ποιο τρόπο μπορεί το πρόγραμμα να γίνει σε εθνικό επίπεδο. Να μπουν όλοι οι αλιείς μέσα. Είναι δύσκολο να βρούμε επιπλέον χρηματοδότηση. Εμείς, ως Ίδρυμα, δίνουμε μια πολύ μικρή ενίσχυση στους ανθρώπους που συμμετέχουν στο πρόγραμμα και αυτό γιατί καταναλώνουμε χρόνο από την εργασία τους. Ωστόσο, τα χρήματα αυτά από μόνα τους δεν θα ωθούσαν κάποιον να το κάνει».
Σχετικά με τη χρήση του φελιζόλ, το οποίο είναι ιδιαίτερα επιβαρυντικό για το περιβάλλον ο κ. Σακάτης ανέφερε: «Δεν αλλάζει το κράτος πρόγραμμα. Ο εργοδότης που παράγει το φελιζόλ δεν αφήνει το κράτος να αλλάξει την πρακτική. Σε άλλες χώρες υπάρχει το επαναχρησιμοποιημένο πλαστικό τελάρο, το οποίο πλένεται και η χρήση του επαναλαμβάνεται. Στη χώρα μας υπάρχουν αποθηκευμένα στις αποθήκες στις ιχθυόσκαλές μας, αλλά δεν τα χρησιμοποιούμε γιατί θα έχουμε άλλες επιπτώσεις. Εγώ βγάζω 150 φελιζόλ την ημέρα. Και τα φελιζόλ της Τουρκίας στις ελληνικές θάλασσες καταλήγουν. Παλιά, τα τελάρα ήταν ξύλινα και τα σταματήσαμε για τα φελιζόλ». Η Ρωξάνη Ναασάν Άγα-Σπυριδοπούλου συμπλήρωσε: «Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει δώσει κατευθυντήριες γραμμές για αυτό, όπως και με το πλαστικό. Ωστόσο, λείπει ο συνδετικός κρίκος που θα ανοίξει τον δρόμο για να γίνει η αλλαγή». Στο ίδιο ύφος και η Δρ. Αγγελική Κοσμοπούλου τόνισε πως «το φελιζόλ έχει καταργηθεί με την Οδηγία για τα πλαστικά μιας χρήσης, αλλά στη χώρα μας υπάρχει ένα διαχρονικό πρόβλημα με την εφαρμογή του νόμου. Δεν υπάρχει έλεγχος».
Σε ερώτηση του Σωτήρη Δανέζη για το αν το πλαστικό περνά μέσω της τροφής και σε εμάς, η κ. Ναασάν Άγα-Σπυριδοπούλου επισήμανε: «Ακούγεται δυστοπικό, αλλά τα πολύ μικρά κομμάτια πλαστικών πλέον έχουν βρεθεί σε έμβρυα, στο σώμα και στο αίμα μας. Είναι μια πραγματικότητα, της οποίας τις επιπτώσεις θα αργήσουμε να τις δούμε».
Σε ερώτηση του κοινού για το πού εντοπίζεται η μεγαλύτερη μόλυνση, η κ. Ναασάν Άγα-Σπυριδοπούλου ανέφερε: «Από τα δείγματά μας σε όλο το Αιγαίο εντοπίζουμε πως στους κόλπους υπάρχουν μεγαλύτερες συγκεντρώσεις και έχουν καθημερινά αντικείμενα, όπως μπουκάλια και σακούλες. Μετά το καλοκαίρι βρίσκουμε σε μεγάλες ποσότητες ομπρέλες και μπρατσάκια. Στον Θερμαϊκό, για παράδειγμα, βρίσκουμε διχτάκια από μυδοκαλλιέργειες. Υπάρχει αλλαγή από περιοχή σε περιοχή».
Στην ερώτηση του κ. Δανέζη για το αν μπορούμε να ζήσουμε χωρίς πλαστικό και κατά πόσο αισθανόμαστε πως παλεύουμε να στεγνώσουμε τον ωκεανό με μια… χαρτοπετσέτα, η κ. Αγγελική Κοσμοπούλου εξήγησε πως «δε θα λυθεί το πρόβλημα στη δική μας ζωή, αυτό όμως δε σημαίνει ότι δε θα παλεύουμε. Είναι σημαντικό να μην επιβαρύνουμε το περιβάλλον και να κάνουμε ό,τι μπορούμε. Για παράδειγμα, μπορούμε να μαζεύουμε τα σκουπίδια από τις παραλίες. Και το σπουδαιότερο για τη δική μας δουλειά είναι ότι πλέον μάς ακολουθούν πολλοί γιατί ανοίξαμε τον δρόμο. Η συλλογική και η ατομική ευθύνη είναι πολύ σημαντική».
Μαζί της συμφώνησε και η κ. Ναασάν Άγα-Σπυριδοπούλου. «Προφανώς η χαρτοπετσέτα στον ωκεανό δεν είναι η ιδανική λύση. Για ένα πρόβλημα που έχει ρίζες σε πολλούς τομείς υπάρχουν αρκετές λύσεις. Το να μαζεύεις τα σκουπίδια είναι σημαντικό, γιατί είναι ένα πρόβλημα που συνεχώς θα διαιωνίζεται. Πρέπει να αλλάξουμε τον τρόπο ζωής μας και το αποτύπωμα που έχει ο καθένας μας τοπικά και συλλογικά. Τα δεδομένα είναι ζοφερά, αλλά όσα περισσότερα ξέρεις, τόσο καλύτερο είναι. Όλο και περισσότερος κόσμος θέλει να συμβάλει στο έργο μας».
Ο Δημήτρης Σακάτης τόνισε πως βλέπει αλλαγές στον κλάδο της αλιείας. «Θα ήθελα να κάνουμε ακόμη περισσότερα. Να αλιεύουμε, να καθαρίζουμε και να συνεχίσουμε να κάνουμε ένα έργο. Όλα ξεκινούν από τη γνώση και εμείς επιθυμούμε ένα καλύτερο αύριο με μια πιο καθαρή θάλασσα».
Τη συζήτηση έκλεισε ο κ. Δανέζης. «Θυμάμαι την πρώτη μου παρουσία στο Φεστιβάλ με την Εμπόλεμη Ζώνη. Μια ταινία που είχα δει τότε, και σας τη συνιστώ ανεπιφύλακτα, ήταν το Manufactured Landscape. Πρόκειται για ένα συγκλονιστικό ντοκιμαντέρ για το πόσο ο άνθρωπος αλλάζει τη φύση με την παρέμβαση του. Σήμερα, τόσα χρόνια μετά, κάνουμε μια συζήτηση που τότε δεν θα γινόταν. Ας μην σταματήσουμε λοιπόν να έχουμε τέτοιους είδους συζητήσεις, να μην πετάμε τις χαρτοπετσέτες μας στον ωκεανό και να αντιληφθούμε πως το πρόβλημα δεν είναι κάποιου άλλου. Ας γίνουμε κοινωνοί μιας πραγματικότητας που όλοι βιώνουμε από την πλευρά μας. Είναι εξαιρετική η συμβολή του Φεστιβάλ με το να εντάσσει τέτοιες ταινίες στο πρόγραμμά του και το ευχαριστούμε που είμαστε μέρος του».
