62ο ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ||
4-14/11/2021
Masterclass Πάνος Βουτσαράς: Παράλληλο μοντάζ vs. Cross Cutting
O μοντέρ Πάνος Βουτσαράς παρέδωσε την Τρίτη 9 Νοεμβρίου, στην αίθουσα Παύλος Ζάννας, το πρώτο από τα masterclasses που θα διεξαχθούν στο πλαίσιο του μεγάλου αφιερώματος «Κόψε κάτι: Το μοντάζ και τα μυστικά του», που φιλοξενεί το 62ο ΦΚΘ. Στο masterclass που είχε τίτλο «Παράλληλο μοντάζ vs. Cross Cutting», ο πολύπειρος Πάνος Βουτσαράς επικεντρώθηκε στη δύναμη της μουβιόλας να αλλάζει την αφήγηση της ιστορίας, με στόχο την καθοδήγηση του συναισθήματος.
Την εκδήλωση προλόγισε ο Ορέστης Ανδρεαδάκης, Καλλιτεχνικός Διευθυντής του Φεστιβάλ, ο οποίος απηύθυνε αρχικά χαιρετισμό στο κοινό, και ιδιαίτερα στους φοιτητές του τμήματος Κινηματογράφου του ΑΠΘ. «Το εγχείρημα αυτό το εμπνευστήκαμε για εσάς, το σχεδιάσαμε για εσάς και ευελπιστώ να το υλοποιήσουμε με τον σωστό τρόπο» δήλωσε χαρακτηριστικά. «Είναι η πρώτη φορά που ένα Φεστιβάλ κάνει το βασικό του αφιέρωμα σε μια ειδικότητα παρεξηγημένη και δυσνόητη, και όχι σε έναν σκηνοθέτη, μια εποχή ή ένα είδος. Θέλουμε να βοηθήσουμε το κοινό να ξεκλειδώσει τα μυστικά του μοντάζ», δήλωσε πριν δώσει τον λόγο στον καθηγητή της Σχολής Κινηματογράφου του ΑΠΘ, Απόστολο Καρακάση.
Ο κύριος Καρακάσης ευχαρίστησε το Φεστιβάλ που ρίχνει φως σε μια από τις πιο αθέατες πλευρές της δημιουργίας του κινηματογραφικού έργου. «Σπανίως συνειδητοποιούμε την επίδραση που έχει το μοντάζ σε ένα κινηματογραφικό έργο. Ακόμη πιο σπάνια συναντούμε το όνομα του μοντέρ. Ωστόσο, αυτοί είναι οι άνθρωποι που εγκαθιστούν την ατμόσφαιρα, δημιουργούν τον ρυθμό, κλιμακώνουν τη δράση και καθοδηγούν το βλέμμα και την εμπειρία μας. Το Φεστιβάλ επιλέγει να τους βγάλει από την αφάνεια. Πρέπει να ξεπεράσουμε τη θεωρία του δημιουργού, καθώς το σινεμά είναι μια συλλογική τέχνη», υπογράμμισε πριν δώσει τη σκυτάλη στον κεντρικό ομιλητή.
Ο κ. Βουτσαράς μίλησε για τις δύο τεχνικές, το παράλληλο μοντάζ και το cross cutting, ανέλυσε τις διαφορές τους και σημείωσε πως, ακριβώς επειδή είναι παρόμοιες τεχνικές, ο κινηματογραφικός κόσμος συχνά διαφωνεί για τα χαρακτηριστικά τους. «Το παράλληλο μοντάζ δημιουργεί έναν αφηγηματικό παραλληλισμό μέσα στην ταινία, ενώ το cross cutting δημιουργεί σασπένς. Αμφότερα είναι τεχνικές που χρησιμοποιούνται για να διασταυρώσουν δύο ή περισσότερες δράσεις που συμβαίνουν παράλληλα μέσα στην αφήγηση», δήλωσε σχετικά. Στη συνέχεια, υπογράμμισε τη σημασία τους και παρουσίασε παραδείγματα, προβάλλοντας αποσπάσματα γνωστών ταινιών που κάνουν χρήση των τεχνικών αυτών (Ο Νονός, Νάσβιλ, η πόλη των εκπλήξεων, Ο Κονφορμίστας, Η Σιωπή των Αμνών, Πέντε εύκολα κομμάτια κ.α). Για τον Νονό, χρησιμοποίησε ως χαρακτηριστικό παράδειγμα cross cutting τη σκηνή όπου ο Αλ Πατσίνο αποτάσσεται τον Σατανά, ενώ παράλληλα έχει στείλει άνδρες να σκοτώσουν τους αντιπάλους του.
«Από πολύ νωρίς στην κινηματογραφική ιστορία, από τις αρχές ακόμη του 20ού αιώνα, προέκυψε η ανάγκη του μοντάζ, όταν μπήκαν περισσότερα από ένα πλάνα στο σινεμά. Δεν υπάρχει σινεμά χωρίς μοντάζ. Με το παράλληλο μοντάζ πας την ταινία ακριβώς εκεί που θέλεις, ακόμη και αν δεν σε οδηγεί στο επιθυμητό αποτέλεσμα συναισθηματικά. Προσθέτει ρυθμό, αφήγηση και δυναμώνει τους χαρακτήρες», ανέφερε σχετικά. «Το πρώτο πλάνο από τον -γραμμικό κατά τα άλλα- Κονφορμίστα του Μπερτολούτσι ήταν να μπει αργότερα στην ταινία, συγκεκριμένα, στο 80ό λεπτό, στην αρχή της 3ης πράξης. Ωστόσο, το ωραίο μονοπλάνο στην αρχή εισάγει μια παράλληλη αφήγηση που ακολουθεί όλη την ταινία: την πορεία του δολοφόνου προς το θύμα του. Το μονοπλάνο αυτό χτίζει τον χαρακτήρα, ενώ κατόπιν μπαίνουμε αμέσως στη δράση», δήλωσε χαρακτηριστικά.
Το μοντάζ σού δίνει τη δυνατότητα να αλλάξεις τελείως την αφήγηση και τον χαρακτήρα. «Όπως αναφέρεται και στη συζήτηση με τον σπουδαίο Γουόλτερ Μερτς, στην έκδοση του Φεστιβάλ, η σκηνοθεσία είναι η μετάφραση του σεναρίου, και το μοντάζ είναι μια δεύτερη μετάφραση των εικόνων που έχουν φτιαχτεί στο γύρισμα. Στόχος είναι να συγκινηθεί ο θεατής. Μονάχα η συγκίνηση αντέχει στο χρόνο», προσέθεσε. Συνέχισε λέγοντας πως στη διαδικασία του μοντάζ λαμβάνονται αποφάσεις που επηρεάζουν την ταινία στον πυρήνα της και πως, δυστυχώς, δεν υπάρχει manual για το πώς γίνονται οι ταινίες. «Βλέπουμε παλιές ταινίες και δανειζόμαστε πράγματα, και ελπίζουμε να πετύχει το αποτέλεσμα», δήλωσε χαρακτηριστικά.
Κατόπιν, σχολίασε πως το μοντάζ είναι μια διαδικασία ζύμωσης. «Πρέπει να υπάρχει απόλυτη εμπιστοσύνη μεταξύ σκηνοθέτη και μοντέρ. Και φυσικά, όλα είναι θέμα χρόνου. Ο χρόνος είναι μέρος της παραγωγικής διαδικασίας και οφείλουμε να μη ξεφεύγουμε χρονικά - ωστόσο, εγώ ξεφεύγω ορισμένες φορές», παραδέχτηκε σχετικά. «Ο μοντέρ χρειάζεται χρόνο για να αλλάξει την αφήγηση και για να προκαλέσει αίσθηση», κατέληξε.
Σε ερώτηση του κοινού, για το ποιος έχει τον τελικό λόγο στο μοντάζ, ο Πάνος Βουτσαράς απάντησε πως «ο μοντέρ προτείνει, αλλά το τελικό αποτέλεσμα είναι προϊόν διαλόγου και ζύμωσης. Προετοιμάζουμε πάντοτε ένα γραμμικό και ένα παράλληλο μοντάζ, και κατόπιν συζητάμε με τον παραγωγό και τον σκηνοθέτη για το επιθυμητό αποτέλεσμα». Υπογράμμισε επίσης τη σημασία της ιεραρχίας στο σινεμά και σχολίασε πως ειδικά στην Ελλάδα, ο σκηνοθέτης έχει μεγάλο λόγο. «Ωστόσο, είναι δουλειά του μοντέρ να βγει μπροστά και να πει τη γνώμη του, όταν αυτό είναι απαραίτητο, και να δηλώσει αν το αποτέλεσμα λειτουργεί ή όχι» Δήλωσε επίσης πως ο μοντέρ είναι κάπως προστατευμένος, καθώς αυτοί που εκτίθεται περισσότερο είναι ο σκηνοθέτης και ο παραγωγός.
Σε επόμενη ερώτηση, σχετική με το αν υπάρχει εκ των προτέρων σχεδιασμός του μοντάζ και εάν αυτός επηρεάζει την ερμηνεία των ηθοποιών, ο κ. Βουτσαράς απάντησε τα εξής: «Το σινεμά είναι ακριβό σπορ. Γυρνάμε τις σκηνές με αρκετούς τρόπους για να είμαστε σίγουροι. Υπάρχουν πάντα οδηγίες του σκηνοθέτη προς τον ηθοποιό, και οι καλοί ηθοποιοί γνωρίζουν πάντα τι πρέπει να κάνουν. Αναφορικά με την ερμηνεία, ορισμένες φορές οι ηθοποιοί πρέπει να είναι λιγότερο έντονοι σε γραμμικό μοντάζ», απάντησε.
Στο τέλος του masterclass, o κύριος Βουτσαράς έκανε κάποια γενικά σχόλια σχετικά με την εμπειρία του στο μοντάζ. «Αρχικά, αν έχω τον χρόνο, διαβάζω το σενάριο και χρονομετρώ κάθε σκηνή διαβάζοντας τα λόγια. Έτσι, έχω μια εικόνα για τη διάρκεια κάθε σκηνής, πριν αρχίσω την επεξεργασία. Σε περίπτωση που κάποια σκηνή ξεφεύγει πολύ χρονικά, παρεμβαίνω σε συνεννόηση με τον σκηνοθέτη» ανέφερε. «Το σημαντικότερο που προσπαθούμε να πετύχουμε στο μοντάζ είναι η συγκίνηση», υπογράμμισε. «Έχουμε τρεις πυλώνες: ρυθμό, ιστορία και συναίσθημα. Αν δεν μπορείς να δημιουργήσεις συναίσθημα στο μοντάζ, θυσιάζεις λίγη από την ιστορία σου και λίγο απ’ τον ρυθμό σου. Στο μοντάζ, τα πάντα είναι συναίσθημα», κατέληξε.
