Η ενότητα «Κουβεντιάζοντας» του 14ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης εγκαινιάστηκε την Κυριακή 11 Μαρτίου 2012 με τη συμμετοχή των σκηνοθετών Νάταλι Γιοχάνα Χάλα (Υπήρχε και η Γκαέλ), Στιβ Λίκταϊγκ (Κοινό μυστικό), Ήρας Ντίκα (Σταυρούλα) και της σεναριογράφου Νοεμί Ουάις (Καμηλιέρηδες της ερήμου), οι ταινίες των οποίων προβάλλονται στο διεθνές πρόγραμμα της φετινής διοργάνωσης.
Στη συζήτηση αρχικά οι παρευρισκόμενοι τοποθετήθηκαν σχετικά με τους δεσμούς που αναπτύσσονται ανάμεσα στο δημιουργό και τον πρωταγωνιστή του έργου, καθώς και το κατά πόσο οι ίδιοι επηρεάζονται συναισθηματικά. «Συνδέομαι με τους πρωταγωνιστές μου και υποφέρω μαζί τους», παραδέχτηκε η Νοεμί Ουάις. Η ταινία Καμηλιέρηδες της ερήμου εστιάζει σε παιδιά που πέφτουν θύματα παράνομης διακίνησης με σκοπό να εργαστούν ως αναβάτες σε καμηλοδρομίες στη Μέση Ανατολή, ενώ στις σχολές εκπαίδευσης υφίστανται συστηματική κακοποίηση. «Τους έκαναν ενέσεις με ορμόνες για να μη μεγαλώσουν. Παιδιά 15 ετών έμοιαζαν με 7 χρονών. Σου σπάραζε την καρδιά να τα βλέπεις. Ήταν πολύ δύσκολο να είσαι αντικειμενικός, γιατί για να κερδίσεις την εμπιστοσύνη τους, μοιραία έρχεσαι πολύ κοντά μαζί τους. Νιώθεις υπεύθυνος που υποφέρουν, όταν σου αφηγούνται τα όσα πέρασαν, αλλά τελικά υπάρχει μια θεραπευτική πλευρά σε όλο αυτό. Έστω κι ένας από τους ήρωές σου να νιώσει έτσι, είναι μεγάλο κέρδος», υπογράμμισε η κ. Ουάις. Μιλώντας για τις συνθήκες παραγωγής του ντοκιμαντέρ, η ίδια εξήγησε ότι ήταν εξαιρετικά δύσκολες. Στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα έπρεπε να περάσει από ανάκριση και να δώσει εξηγήσεις για το τι κάνει στη χώρα και ποιος είναι ο σκοπός της ταινίας της. «Κατάγομαι από την Αργεντινή και αυτό μου θύμισε τις ημέρες της δικτατορίας στη χώρα μου», σχολίασε σχετικά η κ. Ουάις.
Για τον Στιβ Λίκταϊγκ «όλες οι ταινίες αποτελούν μια διαδικασία αυτοανακάλυψης και θεραπείας, αφού στο τέλος της διαδικασίας μεταβαίνεις σε ένα άλλο επίπεδο». Στο ντοκιμαντέρ του Κοινό μυστικό, πάντως, το στοιχείο της αυτογνωσίας είναι πιο έντονο, καθώς η ταινία αφηγείται την προσωπική του ιστορία. Στα 18 του ανακάλυψε ότι οι θετοί γονείς του ήταν στην πραγματικότητα οι παππούδες του, ενώ η μεγαλύτερη αδελφή του ήταν στα αλήθεια η βιολογική του μητέρα. Αυτό το μυστικό το γνώριζε όλος ο περίγυρός του - φίλοι και γνωστοί - εκτός από τον ίδιο. Ως δημοσιογράφος ραδιοφώνου, ο Στιβ Λίκταϊγκ αντιμετώπισε την ιστορία σαν ρεπόρτερ. «Ήταν σαν να έκανα συνέντευξη με αγνώστους, έκανα σαν να μην ξέρω τίποτα και στην πραγματικότητα δεν ήξερα. Με ρωτούσαν γιατί δεν έβαλα πιο πολύ συναίσθημα, πιο πολλά δάκρυα στην ταινία. Ωστόσο, εγώ δεν είμαι έτσι, επομένως δεν θα ήταν αυθεντικό το φιλμ. Στην ταινία μου, τα συναισθήματα ‘’κοχλάζουν’’ κάτω από την επιφάνεια», τόνισε ο σκηνοθέτης. Και πρόσθεσε: «Δεν κατηγόρησα κανέναν από τους δικούς μου, τους ρώτησα απλώς για τη ζωή τους με σεβασμό και εντιμότητα. Νομίζω ότι η ταινία ήταν ένα δώρο: τους έδωσα την ευκαιρία να πουν την αλήθεια τους χωρίς να νιώθουν ότι τους δικάζω, ότι πρέπει να απολογηθούν».
Με τη σειρά της, Νάταλι Γιοχάνα Χάλα επεσήμανε: «Δεν ξέρω αν τελικά με ‘’διαλέγουν’’ οι ταινίες μου. Πάντα οι θεατές μου λένε ότι στις ταινίες μου κλαίνε». Το ντοκιμαντέρ της Υπήρχε και η Γκαέλ αφηγείται μια συγκινητική ιστορία με επίκεντρο μια ομάδα ισπανών διασωστών που συμμετείχαν σε αποστολή διάσωσης στην Αϊτή, μετά το σεισμό. «Δίνω στους πρωταγωνιστές μου τη δυνατότητα να μιλήσουν για τα συναισθήματά τους και νομίζω ότι τα συναισθήματα είναι πιο σημαντικά από το ίδιο το θέμα του ντοκιμαντέρ. Για μένα είναι πολύ σημαντικό να σεβαστώ τα συναισθήματα των πρωταγωνιστών, κρατώντας μια απόσταση με την κάμερα, ώστε να μη διαταράξω τη διαδικασία της λύτρωσης. Προσωπικά, πάντως, η εμπειρία αυτή με έκανε πιο δυνατή γιατί κατέγραψα δυνατές μαρτυρίες», τόνισε η κ. Χάλα.
Το ντοκιμαντέρ Σταυρούλα της Ήρας Ντίκα προβάλλεται στην ενότητα «Πορτραίτα» του 14ου ΦΝΘ και εστιάζει στη ζωή μιας ηλικιωμένης γυναίκας, αναδεικνύοντας τις στιγμές εκείνες που προκαλούν το στοχασμό του θεατή σε σχέση με το γήρας, το χρόνο και τη μνήμη. «Γνώριζα τη Σταυρούλα και πριν κάνω την ταινία, εξαιτίας της στενής σχέσης που είχε με την μητέρα μου. Όταν γύριζα το ντοκιμαντέρ, πραγματικά το διασκέδασα, ενώ ξαναβλέποντας το υλικό στο μοντάζ ανακάλυψα και άλλα πράγματα για τη γυναίκα αυτή», ανέφερε η σκηνοθέτιδα. Και συμπλήρωσε: «Η Σταυρούλα είναι μια ηλικιωμένη που μοιάζει σε πολλά με παιδί. Σκοπός μου ήταν μέσα από την ιστορία της να μιλήσω για την ίδια τη ζωή, για το πώς είναι να χάνεις τις αναμνήσεις μιας ζωής που έζησες και πώς βλέπεις τους άλλους ανθρώπους που γερνάνε».
Στη διαδικασία κινηματογράφησης μιας ανθρώπινης ιστορίας ανακύπτει πάντα το θέμα των ορίων και της ηθικής υποχρέωσης του δημιουργού απέναντι στον πρωταγωνιστή του και στην ίδια την ταινία. Η Νοεμί Ουάις «θυσίασε» σκηνές για να προστατεύσει τους ήρωές της. «Τα παιδιά μιλούσαν πολύ ανοιχτά, αλλά αποφασίσαμε να μην θίξουμε το θέμα της σεξουαλικής κακοποίησης. Δεν θέλαμε να καταπιαστούμε με τέτοιες λεπτομέρειες, όχι γιατί ήταν θέμα ταμπού, αλλά δεν υπάρχει λόγος για να βγάλεις το δράμα και το δάκρυ, το κοινό καταλαβαίνει. Κάποτε έκανα ένα φιλμ για την οικογενειακή βία, αλλά δεν δείξαμε τις γυναίκες με μελανιές, τις δείξαμε όμορφες γιατί είχαν τη δύναμη να πουν την ιστορία τους στο φακό. Όταν οι χρηματοδότες της ταινίας ζητούν δράμα, πρέπει να ξέρουμε μέχρι που να θέσουμε τα όρια και πόσο να αφήσουμε την ιστορία να ξεδιπλωθεί από μόνη της και να οδηγήσει τον θεατή», υπογράμμισε η κ. Ουάις.
Ο Στιβ Λίκταϊγκ βρέθηκε αντιμέτωπος με το δίλημμα των ηθικών ορίων, αφού κινηματογράφησε μέλη της οικογένειάς του. «Νιώθεις ότι στην πραγματικότητα εκμεταλλεύεσαι τις ιστορίες τους. Κάποια στιγμή η βιολογική μου μητέρα είπε στη θετή μου μητέρα πράγματα που δεν ήθελε να ακουστούν. Αποφάσισα να τα χρησιμοποιήσω, όχι απλώς για να προσθέσω δράμα. Ήταν καλό για την ταινία να συμπεριλάβω τον συγκεκριμένο διάλογο, γιατί έδειχνε την αλλαγή στην ιστορία», παρατήρησε ο σκηνοθέτης. Από την πλευρά της, η Ήρα Ντίκα σκεφτόταν εάν θα έπρεπε να δείξει τις σκηνές όπου η Σταυρούλα ήταν γυμνή στο μπάνιο. «Τελικά έπρεπε, γιατί δεν ήταν ένα φιλμ για τη Σταυρούλα, αλλά για όλους τους ηλικιωμένους ανθρώπους», είπε η σκηνοθέτιδα.
Ένα ακόμη μείζον ζήτημα για τους δημιουργούς είναι και η χρηματοδότηση. «Κάθε φιλμ είναι ένα θαύμα. Όταν με ρωτούν, λέω ότι κάνω παραγωγή σε όνειρα! Τελικά δεν ξέρεις ποτέ από πού θα σου έρθει η χρηματοδότηση», ανέφερε η Νοεμί Ουάις, η οποία αφηγήθηκε μια προσωπική ιστορία: «Μια φίλη μου έκανε ένα ντοκιμαντέρ για τη θρησκεία και πήγα στο γύρισμα που έκανε σε μια εκκλησία. Εκεί, έπιασα κουβέντα με έναν κύριο, ο οποίος αποδείχτηκε ότι ήταν ο ιερέας. Του μίλησα για την ταινία που γύριζα τότε και μετά από 10 μέρες, έλαβα ένα φάκελο με ένα σημείωμα που έλεγε ότι τον συγκίνησα κι ένα τσεκ με χρήματα που συγκέντρωσε από τα μέλη της ενορίας». Με τη σειρά του, ο Στιβ Λίκταϊγκ χρησιμοποίησε διαφορετικές πηγές χρηματοδότησης, από την πιστωτική του κάρτα μέχρι το crowd funding. Βρήκε χρήματα μέσω του site www.kickstarter.com, ενώ επίσης είχε σημαντική βοήθεια από το ίδρυμα Rosenthal. «Αυτή η γυναίκα ήταν σαν φύλακας άγγελος για μένα, βρέθηκε στο κατάλληλο μέρος την κατάλληλη στιγμή», υπογράμμισε ο σκηνοθέτης για την επικεφαλής του ιδρύματος. Για την Νάταλι Γιοχάνα Χάλα «η χρηματοδότηση δεν ήταν θέμα», όπως σημείωσε χαρακτηριστικά, καθώς το πρώτο της φιλμ έγινε με τον χαμηλότερο προϋπολογισμό, ενώ και το δεύτερο ήταν low budget, παρόλο που είχε δύο συμπαραγωγούς. Όσο για την Ήρα Ντίκα, η Σταυρούλα, πρώτη της σπουδαστική ταινία ήταν σχεδόν no budget. «Δεν ξέρω τίποτα για τις δυσκολίες της χρηματοδότησης, μιας και δεν υπήρχε εξαρχής τέτοιο θέμα», επεσήμανε η δημιουργός.
Η συζήτηση εστίασε και στο γεγονός ότι τα κινηματογραφικά φεστιβάλ αποτελούν για τους δημιουργούς ένα φιλόξενο κανάλι επικοινωνίας με το κοινό. «Τα φεστιβάλ δίνουν μια εκπληκτική ευκαιρία να έρθεις σε επαφή με ένα κοινό που αγαπά τα ντοκιμαντέρ, να δυναμώσεις τη φωνή σου, προβάλλοντας αυτό που κάνεις. Ένα ‘’ναι’’ για συμμετοχή σε φεστιβάλ μπορεί να σου αλλάξει τη ζωή», ανέφερε χαρακτηριστικά η Νοεμί Ουάις. «Τα φεστιβάλ λειτουργούν πολύ θετικά, μου μεταδίδουν την ανταπόκριση του κοινού και μου δίνουν τη δύναμη να συνεχίσω. Και μόνο για αυτό το ‘’ναι’’ αξίζει να παίρνεις δέκα ‘’όχι’’», πρόσθεσε η Νάταλι Γιοχάνα Χάλα. «Στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης μου αρέσει το πόσο πολύ σεβασμό δείχνετε στους δημιουργούς. Βλέπω ότι αξίζει τον κόπο να κάνω και δεύτερη ταινία», σχολίασε από την πλευρά του ο Στίβ Λίκταϊγκ. «Θέλαμε να είμαστε περήφανοι για την ταινία που θα παρουσιάζαμε στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, γιατί είναι ο σημαντικότερος θεσμός για τη χώρα», δήλωσε, τέλος, η Ήρα Ντίκα.
