49ο ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ
14-23 Νοεμβρίου 2008
ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟ
ΤΗΣ ΜΕΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ
«Η αφήγηση είναι ένας τόπος συγκρούσεων, εκεί όπου οι άνθρωποι διεκδικούν την ταυτότητά τους και την ύπαρξη της ιστορίας τους»
Έντουαρντ Σαΐντ
«Κουλτούρα και Ιμπεριαλισμός»
Τόπος που ταλανίζεται ανάμεσα στον αλυτρωτισμό λαών και εθνών και τα συμφέροντα παγκόσμιων οικονομικοπολιτικών συστημάτων, περιοχή συνώνυμη με πολιτικές διενέξεις, θρησκευτικό φανατισμό και κοινωνικές συγκρούσεις, η Μέση Ανατολή παρουσιάζει μια ιδιαίτερη κινηματογραφική ποικιλομορφία, η οποία καθρεφτίζει διαφορετικές κουλτούρες, ιστορίες και εθνικές ταυτότητες. Το 49ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης πραγματοποιεί για πρώτη φορά αφιέρωμα στον κινηματογράφο της Μέσης Ανατολής, χτίζοντας ένα ψηφιδωτό 11 ταινιών από χώρες όπως η Αίγυπτος, το Ιράκ, το Ισραήλ, ο Λίβανος, η Συρία, η Παλαιστίνη, η Υεμένη κ.α. Οι δέκα από τις έντεκα ταινίες είναι πρόσφατης παραγωγής - από το 2005 έως το 2008 - και η ενδέκατη, το Alexandria…Why? (1978), αποτίνει έναν μικρό φόρο τιμής στον διάσημο Αιγύπτιο σκηνοθέτη Γιούσεφ Σαχίν που πέθανε τον περασμένο Ιούλιο.
«Από την Αίγυπτο, χώρα με μεγάλη κινηματογραφική παράδοση και ισχυρή βιομηχανία στον χώρο, που στρέφεται όλο και περισσότερο προς τον πολιτικό κινηματογράφο, μέχρι την Υεμένη, η οποία πραγματοποιεί τα πρώτα της κινηματογραφικά βήματα στο παγκόσμιο στερέωμα, η Μέση Ανατολή είναι μια ευρύτερη περιοχή όπου διαδραματίζονται καθημερινά σημαντικές αλλαγές που επηρεάζουν το παγκόσμιο οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό σκηνικό. Αλλαγές, οι οποίες έρχονται σε πρώτο πλάνο στις ταινίες δημιουργών που τολμούν και θίγουν επίκαιρα καυτά ζητήματα», αναφέρει χαρακτηριστικά η διευθύντρια του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, Δέσποινα Μουζάκη. Το 49ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης μέσα από το αφιέρωμα στον κινηματογράφο της Μέσης Ανατολής – το οποίο θα συνοδεύεται από ειδική δίγλωσση έκδοση και ανοιχτή συζήτηση - θα μας ταξιδέψει σε μερικά από τα πιο θερμά μέτωπα του πλανήτη, σε περιοχές όπου συγκρούονται ιδέες, κοινωνικές ομάδες, συμφέροντα και πολιτισμοί και όπου ο κινηματογράφος καλείται να αναδείξει την αξία της ανθρώπινης ύπαρξης μέσα απ’ τις πιο αντίξοες συνθήκες.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η ταινία Ahlaam (Ιράκ, 2005) του Mohamed Al Daradji, συνταρακτικό πορτραίτο τραυματιών πολέμου που ζουν σ’ ένα βομβαρδισμένο ψυχιατρικό άσυλο στη Βαγδάτη και ταυτόχρονα ο ζοφερός μικρόκοσμος, μιας ακόμη πιο ζοφερής πραγματικότητας. Η βιαιότητα των πολεμικών συρράξεων που απεικονίζεται στην ταινία, μετατράπηκε σε πραγματικό εφιάλτη, όταν στη διάρκεια των γυρισμάτων, μέλη του κινηματογραφικού συνεργείου απήχθησαν και βασανίστηκαν.
Η μοναδική ταινία του αφιερώματος που έχει γυριστεί σε χώρα, εκτός της Μέσης Ανατολής, είναι το American East του αιγύπτιου Hesham Issawi (ΗΠΑ, 2007), πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του δημιουργού. Το φιλμ σκιαγραφεί με φόντο το Λος Άντζελες την σκληρή καθημερινότητα που βιώνει η αραβοαμερικανική κοινότητα στην Αμερική μετά την 11η Σεπτεμβρίου, αλλά και την ισορροπία τρόμου, φόβου και καχυποψίας, πάνω στην οποία στηρίζεται η συνύπαρξη αμερικανών και αραβοαμερικανών.
Σχεδόν 30 χρόνια νωρίτερα από τον Hesham Issawi, ένας επίσης αιγύπτιος δημιουργός, ο σπουδαίος Γιούσεφ Σαχίν, γυρίζει το Alexandria… Why?, ταινία που αποτελεί κομμάτι της αυτοβιογραφικής του τριλογίας και κερδίζει το ειδικό βραβείο της κριτικής επιτροπής στο Φεστιβάλ Βερολίνου το 1979. Καινοτόμος ταινία για τον αραβικό κινηματογράφο, το Alexandria… Why? εξετάζει την πολιτιστική ταυτότητα της Αιγύπτου, όπως αυτή διαμορφώνεται μέσα από τον κεντρικό χαρακτήρα του έργου, έναν νεαρό φοιτητή που επιθυμεί να σπουδάσει κινηματογράφο στις ΗΠΑ.
Το φιλόδοξο μεταφυσικό δράμα Aquarium (Αίγυπτος / Γαλλία / Γερμανία, 2008) φέρει την υπογραφή του Yousry Nasrallah, βετεράνου κινηματογραφιστή, που υπήρξε επί χρόνια βοηθός σκηνοθέτη του Γιούσεφ Σαχίν. Ταινία ανθρωποκεντρική, το Aquarium συνθέτει το πορτραίτο της Λέιλα και του Γιούσεφ, δυο αποστασιοποιημένων παρατηρητών της ζωής και πιο συγκεκριμένα της ζωής στο σύγχρονο Κάιρο.
Με αφορμή μια ερωτική ιστορία και φόντο τους πρόποδες του Αντιλίβανου, ο Abdullatif Abdulhamid χαρτογραφεί την καθημερινότητα των κατοίκων της Δαμασκού, μέσα από την ταινία του Out of coverage (Συρία, 2007). Ένας πολιτικός κρατούμενος, η σύζυγός του και ο καλύτερός του φίλος, στήνουν ένα γαϊτανάκι για τρεις, ένα ερωτικό τρίγωνο που γεννιέται στη σύγχρονη Δαμασκό.
Κι από τη Δαμασκό, ταξιδεύουμε στην Παλαιστίνη με το Salt of this sea (Παλαιστίνη / Γαλλία / Ελβετία / Βέλγιο / ΗΠΑ /Ολλανδία/ Ισπανία, 2008) της Annemarie Jacir. Η ταινία, πρώτη μεγάλου μήκους της Jacir, που παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο φετινό Φεστιβάλ των Κανών (Un Certain Regard), αφηγείται την ιστορία μιας νεαρής γυναίκας, που μεγαλώνει στην Αμερική και αποφασίζει να επιστρέψει στον τόπο καταγωγής της, την Παλαιστίνη. Η ίδια η σκηνοθέτιδα, ζει στο Αμάν της Ιορδανίας, αφού της έχει απαγορευθεί από τις παλαιστινιακές Αρχές η είσοδος στην Παλαιστίνη.
Ο ισραηλινός σκηνοθέτης Ari Folman προσπαθεί να ξορκίσει τα φαντάσματα του παρελθόντος, μέσα από το αυτοβιογραφικό animation φιλμ, Waltz with Bashir (Ισραήλ/ Γαλλία / Γερμανία, 2008), που κέρδισε τις εντυπώσεις στο τελευταίο Φεστιβάλ των Κανών. Σχεδόν 26 χρόνια μετά την Κρίση του Λιβάνου και την σφαγή χιλιάδων Παλαιστινίων στα προσφυγικά στρατόπεδα της Σάμπρα και της Σατίλα υπό το άγρυπνο βλέμμα ισραηλινών στρατιωτών, ο δημιουργός Ari Folman, ο οποίος συμμετείχε ως νεαρός στρατιώτης στην Κρίση του Λιβάνου, επιχειρεί ένα τραυματικό ταξίδι στον αιματηρό Σεπτέμβριο του 1982.
Η πρώτη ανεξάρτητη ταινία από την Ιορδανία και ταυτόχρονα η πρώτη ταινία μυθοπλασίας που γυρίζεται στην Ιορδανία ύστερα από 50 χρόνια, το φιλμ Captain Abu Raed του Amin Matalga (Ιορδανία, 2007), με κεντρικό ήρωα έναν μοναχικό υπάλληλο αεροδρομίου, είναι μια συγκινητική ιστορία για τον κόσμο της φαντασίας, αλλά και της απροσδόκητης φιλίας. Η ταινία απέσπασε το World Cinema Audience Award στο τελευταίο Φεστιβάλ του Σάντανς.
Ξεχωριστή θέση στο αφιέρωμα έχει το φιλμ A new day in old Sana’a (Υεμένη /Μ. Βρετανία, 2005) του Bader Ben Hirsi, καθώς αποτελεί την πρώτη ταινία μυθοπλασίας που γυρίστηκε ποτέ στην Υεμένη. Ένα σύγχρονο παραμύθι, με φόντο την πρωτεύουσα της Υεμένης, Σαναά, που αντιμετώπισε στη διάρκεια των γυρισμάτων έντονες πιέσεις και κυβερνητική λογοκρισία.
Ο τίτλος της ταινίας Under the bombs (Λίβανος, 2007), του Philippe Aractingi, περιγράφει και τις εξαιρετικά αντίξοες συνθήκες γυρισμάτων της. Στη διάρκεια ισραηλινών βομβαρδισμών στο Λίβανο, ο Aractingi γυρίζει το φιλμ που απέσπασε το βραβείο EIUC Human Rights Film Award to 2007 στο Φεστιβάλ της Βενετίας, με κεντρική ηρωίδα μια μητέρα που αναζητά μέσα στο πολεμικό χάος τον γιο της. Το ταξίδι της μητέρας, αποτελεί ουσιαστικά ένα ταξίδι στο παρόν και το παρελθόν του Λιβάνου και ταυτόχρονα έναν φόρο τιμής του σκηνοθέτη σε όσους έχασαν τη ζωή τους σ’ εκείνες τις 33 τραγικές ημέρες στο Λίβανο.
Το αφιέρωμα ολοκληρώνεται με την ταινία Ακάμας (Κύπρος, 2006) του Πανίκου Χρυσάνθου, μια ωδή στην κυπριακή φύση, που στηρίζεται σε πραγματικά γεγονότα και αφηγείται την ιστορία δυο ανθρώπων που αποφάσισαν να είναι μαζί παρά τις εθνικές και κοινωνικές τους διαφορές.
