John Sayles

Σε μια χώρα που καθορίζει κατά ένα τεράστιο ποσοστό την κινηματογραφική πραγματικότητα του σήμερα, ήταν πάντα, αν μη τι άλλο ενδιαφέρον, να εντοπίζονται και να προβάλλονται οι φωνές και οι ματιές που λειτουργούν έξω από το οργανωμένο σύστημα παραγωγής και, κυρίως, έξω από τις φόρμες αφήγησης και αισθητικής του Χόλιγουντ και των μεγάλων στούντιο. Για το λόγο αυτό, ο ανεξάρτητος αμερικανικός κινηματογράφος βρισκόταν ανέκαθεν στο επίκεντρο της προσοχής του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης και είναι πολλές οι ταινίες και οι δημιουργοί που έχουν κατά καιρούς συστηθεί στο κοινό του ως η εναλ- λακτική πρόταση του αμερικανικού κινηματογράφου. Ωστόσο, στη συστηματική και πολύχρονη αυτή προσπάθεια του Φεστιβάλ για πρωτοπόρες και εναλλακτικές προτάσεις υπήρχε ένα μεγάλο κενό. Το κενό αυτό ονομάζεται John Sayles.

O John Sayles έχει διανύσει μια μοναδική πορεία στο τοπίο του αμερικανικού κινηματογράφου. Έχοντας σπουδάσει ψυχολογία, έχοντας διακριθεί ως πεζογράφος, έχοντας ασχοληθεί ως ηθοποιός με το θέατρο και έχοντας εισέλθει στο χώρο του κινηματογράφου ως σεναριογράφος «θρυλικών» πια B-movies του Roger Corman, ο John Sayles θα επιχειρήσει την πρώτη του κινηματο- γραφική απόπειρα με το Return of the Secaucus 7, το οποίο θα βγει στις αίθουσες το 1980 και θα σημαδέψει ανεξίτηλα ασφαλώς τη δική του καριέρα αλλά και, εν πολλοίς, την ιστορία του αμερικανικού σινεμά. Γυρισμένο με ελάχιστα μέσα και ακόμα λιγότερα χρήματα, μ’ ένα καστ άγνωστων ηθοποιών και ένα σκηνοθέτη που δεν είχε κάτσει ποτέ στην καρέκλα του σκηνοθέτη, ούτε ως δεύτερος βοηθός, το Secaucus 7 θα σημειώσει για τα δεδομένα του εισπρακτική επιτυχία, βασισμένο αποκλειστικά στους έξυπνους δια- λόγους, στη διακριτική πολιτική κριτική και στην ευαίσθητη απεικόνιση χαρακτήρων ανθρώπινων και αντιμέτωπων με τα διλήμματα της καθημερινής ζωής. Τα τρία αυτά συστατικά θα γίνουν ορόσημα στο μετέπειτα έργο του σκηνοθέτη, η δε ταινία θ’ ανοίξει το δρόμο σ’ ένα νέο ρεύμα δημιουργών που θα επιχειρήσουν να βγουν προς τα έξω και ν’ αγγίξουν το μεγάλο κοινό με ιστορίες που ο μηχανισμός των στούντιο δεν τολμούσε (ούτε τολμά ακόμα) ν’ αγγίξει.

Ο John Sayles έκτοτε θα βαπτιστεί από τους κριτικούς ο «πατέρας του ανεξάρτητου κινηματογράφου», ένα χαρακτηρισμό που ο ίδιος αρνείται. Είτε είναι είτε δεν είναι ο ιστορικός πατέρας του ανεξάρτητου σινεμά, ο John Sayles πάντως έχει παραμείνει όπως ελάχιστοι πιστός στο ίδιο ακριβώς όραμα που τροφοδότησε την πρώτη του ταινία. Το έργο του με τα χρόνια έχει εμπλουτιστεί με ταινίες που αγγίζουν πολλά είδη (επιστημονική φαντασία με το Από άλλο πλανήτη, παιδικό παραμύθι με το Μυστικό της Ρόαν Άνις, κ.ο.κ), η σεναριακή του δεξιοτεχνία έχει υφάνει μερικές από τις πιο σύνθετες και πολυπληθείς ιστορίες του αμερικανικού σινεμά (Πόλη της ελπίδας, Ηλιόλουστη πολιτεία, κ.ά.) και η σκηνοθετική του μαεστρία έχει αγγίξει τα όρια της τελειότητας με ορισμένες ταινίες (Ματωμένη Αμερική, Ψάρι του πάθους, Μοναχικό αστέρι, Limbo, κ.ά.). Ο ίδιος έχει βραβευθεί πολλάκις από φεστιβάλ και επιτροπές, ενώ έχει βρεθεί δύο φορές υποψήφιος για Όσκαρ.

Με δεκαέξι ταινίες πλέον στο ενεργητικό του, o John Sayles έχει ωριμάσει, έχει διακριθεί κι έχει διανύσει μια πραγματικά αξιο- πρόσεκτη πορεία, την οποία ο θεατής θα μπορέσει να ακολουθήσει βήμα προς βήμα, παρακολουθώντας το πλήρες αφιέρωμα του 48ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Πέρα όμως από τη δυνατότητα γνωριμίας με τη δημιουργική εξέλιξη ενός σημαντικού σκηνοθέτη και πέρα από τη χαρά της θέασης ορισμένων πραγματικά καλών ταινιών, το αφιέρωμα στον John Sayles έρχεται για να συμπληρώσει την εικόνα που έχουμε για το αμερικανικό ανεξάρτητο σινεμά και, παρακολουθώντας την τελευταία του δημιουργία, Honeydripper, να επιβεβαιώσει ότι, δίχως αμφιβολία, ο John Sayles παραμένει ένας αφηγητής ανείπωτων ιστοριών, ένας σχολιαστής ευαίσθητων ζητημάτων κι ένας δημιουργός βαθύτατα ανθρώπινος? με άλλα λόγια, ένας σκηνοθέτης πραγματικά ανεξάρτητος.

Κωνσταντίνος Κοντοβράκης