Στην κατάμεστη αίθουσα Τώνια Μαρκετάκη, την Πέμπτη 7 Νοεμβρίου, το κοινό είχε την ευκαιρία να απολαύσει πέντε σπάνιες μικρού μήκους του Πάνου Χ. Κούτρα, οι οποίες προβλήθηκαν για πρώτη φορά στην Ελλάδα. Η προβολή και η συζήτηση που ακολούθησε πραγματοποιήθηκαν στο πλαίσιο της ημερίδας «Η επίθεση του γιγαντιαίου σινεμά του Πάνου Χ. Κούτρα», σε επιμέλεια της Εύας Στεφανή, που διοργανώνει το Φεστιβάλ σε συνεργασία με το Τμήμα Επικοινωνίας και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης και το Τμήμα Ψηφιακών Τεχνών και Κινηματογράφου του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Η ημερίδα εντάσσεται στο συνολικό αφιέρωμα που φιλοξενεί το 65ο ΦΚΘ στον πρωτοπόρο και αντισυμβατικό Έλληνα δημιουργό, με τίτλο «Το αληθινό σινεμά του Πάνου Χ. Κούτρα».
Τον σκηνοθέτη καλωσόρισε ο καλλιτεχνικός διευθυντής του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, Ορέστης Ανδρεαδάκης. «Πάμε πίσω στην αρχή για να δούμε πέντε εξαιρετικές μικρού μήκους ταινίες που δεν έχουν προβληθεί ποτέ στην Ελλάδα. Κάνουμε ένα ταξίδι στον χρόνο, στο 1983 και στο 1988. Πρόεδρος της Αμερικής ήταν τότε ο Ρόναλντ Ρέιγκαν, πρωθυπουργός στην Ελλάδα ο Ανδρέας Παπανδρέου και πρωθυπουργός στην Αγγλία –όπου είναι γυρισμένες οι περισσότερες ταινίες– η Μάργκαρετ Θάτσερ. Το κλίμα της εποχής αντανακλάται στις ταινίες, οι οποίες αποτέλεσαν την αφετηρία για το αληθινό σινεμά αυτού του υπέροχου σκηνοθέτη, του καταπληκτικού καλλιτέχνη και μοναδικού φίλου».
Τον λόγο πήρε έπειτα ο Πάνος Χ. Κούτρας: «Θέλω να ευχαριστήσω τον Ορέστη Ανδρεαδάκη, την Ελίζ Ζαλαντό, την Ελένη Ανδρουτσοπούλου και όλα τα παιδιά του Φεστιβάλ, γιατί κυριολεκτικά χωρίς εσάς δεν θα υπήρχε η σημερινή προβολή. Ποτέ δεν θεώρησα τον εαυτό μου σκηνοθέτη μικρού μήκους. Δεν μου ταιριάζει το φορμάτ, μάλλον επειδή είμαι φλύαρος. Για καμία ταινία μικρού μήκους που γύρισα δεν πήρα λεφτά από πουθενά. Ό,τι θα δείτε σήμερα ήταν απολύτως αυτοχρηματοδοτούμενο. Ήταν ταινίες που γύρισα με πολλή αγάπη και με την αμέριστη συμπαράσταση των φίλων μου. Όταν μου πρότεινε ο Ορέστης να προβληθούν στο Φεστιβάλ, σκέφτηκα “τι ωραία ευκαιρία να τις βρω και να τις αποκαταστήσω”. Το πρόβλημα βέβαια ήταν το πού να τις βρω, διότι οι περισσότερες ήταν χαμένες. Η μία βρέθηκε στο πατάρι της συνεργάτιδάς μου, στο Βέλγιο. Η ταινία με το βιντεοκλίπ, το Strange Relationship, δυστυχώς δεν βρέθηκε ποτέ, είναι από VHS».
Στη συνέχεια, ο επιτυχημένος Έλληνας σκηνοθέτης έκανε αναφορά στους συνοδοιπόρους του εκείνη την εποχή. «Ποτέ δεν έδωσα προσοχή σε αυτές τις ταινίες, τις παραμέλησα γιατί πάντα υπήρχε η αγωνία του επόμενου πρότζεκτ και της επιβίωσης, οπότε δεν είχα τον χρόνο ή τη διάθεση να ασχοληθώ. Όπως είπα νωρίτερα, οι ταινίες αυτές έγιναν πραγματικότητα χάρη στην αμέριστη αγάπη των φίλων και συνεργατών μου. Της Μαρτίν Κούκε, που ζει στην Αυστραλία και ήταν λίγο δύσκολο να έρθει, η οποία ήταν μόνιμη συνεργάτιδα και παραγωγός μου. Της Λίντυ Παπαγεωργίου, που είναι η πρωταγωνίστρια σε δύο από τις ταινίες, η σταρ και μούσα μου τότε. Της Άντζελας Μπρούσκου, που ήταν μια πηγή έμπνευσης από τα 14 μου και συνεχίζει να είναι μέχρι και σήμερα. Πέρα από πολύ αγαπημένη φίλη, είναι και μια πολύ σπουδαία καλλιτέχνιδα. Και της Μαριάννας Παπαγεωργίου, που είναι φάρος στη ζωή μου και πηγή αστείρευτης έμπνευσης από τότε μέχρι τώρα. Να ευχαριστήσω επίσης για την αποκατάσταση των ταινιών το Studio 235, τον Σάκη Μουζάνη, τον Νίκο Μούτσελο, τον Νίκο Πάστρα, τον Χρήστο Γαρταγάνη και την AnMar. Θα ήθελα να αφιερώσω αυτές τις ταινίες στις γυναίκες της ζωής μου. Στην Άντζελα Μπρούσκου, στη Λίντυ Παπαγεωργίου και στη Μαριάννα Παπαγεωργίου, στις οποίες αφιερώνω και τη βραδιά».
Μετά την προβολή των ταινιών, ο Πάνος Χ. Κούτρας συζήτησε με την κριτικό κινηματογράφου και συντονίστρια των εκδηλώσεων και δράσεων του Φεστιβάλ, Λήδα Γαλανού.«Αυτές τις ταινίες δεν τις είχα ποτέ σε μεγάλη υπόληψη γιατί θεωρώ πως δεν ήμουν ποτέ σκηνοθέτης ταινιών μικρού μήκους. Δεν ήταν το μέσο που αγάπησα. Υπάρχουν σκηνοθέτες που γυρίζουν καταπληκτικές ταινίες μικρού μήκους και οι δικές μου δεν έχουν καμία σχέση με αυτό το επίπεδο. Μέσα από αυτές εξέφρασα κάτι προσωπικό, μια δική μου αγάπη για το σινεμά και τους φίλους μου. Όπως ανέφερα προηγουμένως, δεν πήρα ποτέ λεφτά από πουθενά για αυτές τις ταινίες. Ό,τι είδατε ήταν ταινίες αυτοχρηματοδοτούμενες, φτιαγμένες με την αγάπη και τη βοήθεια φίλων. Ποτέ δεν γύρισα μια μικρού μήκους για να τη στείλω σε κάποιο κινηματογραφικό φεστιβάλ, για παράδειγμα. Ειλικρινά πιστεύω πως Το ρέψιμο της Λυδίας φον Μπύρερ ήταν η καλύτερη ταινία της ζωής μου, κανονικά έπρεπε να τα παρατήσω αμέσως μετά και να ασχοληθώ με κάτι άλλο. Είχε μάλιστα διαγράψει και πολύ καλή πορεία, καθώς μέσω της σχολής μου έγινε δεκτή στο κινηματογραφικό Φεστιβάλ του Λονδίνου. Θυμάμαι τους καθηγητές μου να σχολιάζουν γιατί έβαλα το “ρέψιμο” στον τίτλο της ταινίας και δεν το άφησα ως έκπληξη για το τέλος. Τους απάντησα ότι ήθελα το ρέψιμο να λειτουργήσει ως δήλωση και όχι ως έκπληξη», σημείωσε χαρακτηριστικά.
Αμέσως μετά, ο Πάνος Χ. Κούτρας συμπλήρωσε: «Ανέκαθεν στη ζωή μου ήμουν ένας λανθάνων ετεροφυλόφιλος – έτσι μου είχε πει ένας ψυχίατρος φίλος μου στο Παρίσι. Οι μεγάλοι μου έρωτες ήταν οι γυναίκες. Το Ομιχλώδεις ημέρες της άνοιξης ήταν μια ταινία με ορισμένα βιωματικά στοιχεία. Αφορά δυο φίλους που μεγάλωσαν και η εποχή κάπως τους ξεπέρασε. Τις άφηνα πίσω αυτές τις ταινίες μέχρι να τελειώσω την πρώτη μεγάλη μήκους. Η επίθεση του γιγαντιαίου μουσακά πήρε πέντε χρόνια για να ολοκληρωθεί», τόνισε ο Πάνος Χ. Κούτρας. Σε αυτό το σημείο, η Λήδα Γαλανού σχολίασε πως «βλέπουμε σε αυτή τη ταινία διάφορα πράγματα που είδαμε σε ταινίες σου αργότερα. Η σκηνή στο σούπερ μάρκετ είναι εκπληκτική. Επιπλέον, το φιλμ φανερώνει και τις πλούσιες μουσικές αναφορές σου», ανέφερε σχετικά, δίνοντας ξανά τον λόγο στον Έλληνα δημιουργό.
«Ήταν η κουλτούρα μας εκείνη την εποχή, ήταν αυτό που ζούσαμε σε μια δεδομένη στιγμή. Βλέποντας αυτές τις ταινίες τώρα, δεν κυριεύομαι από νοσταλγία. Είμαι χαρούμενος που αποκαταστάθηκαν. Για παράδειγμα, το Afternoon Stars ήρθε σε μια στιγμή απελπισίας, όταν αποφάσισα να γυρίσω μια ταινία με έμπνευση τον Άντι Γουόρχολ. Είχα ξεμείνει με μία μονάχα μπομπίνα 16mm, αργότερα βρήκαμε μία ακόμη, και λίγο μετά αγοράσαμε και μια τρίτη. Δανείστηκα την κάμερα, αλλά δυστυχώς δεν είχα ήχο. Ο Γουόρχολ πάντα έλεγε ότι “οι ταινίες μου έχουν χάλια ήχο και εικόνα, αλλά οι άνθρωποι είναι υπέροχοι”, και αυτή η κουβέντα έγινε οδηγός και δόγμα για μένα. Πήρα δύο υπέροχους ανθρώπους και γράψαμε την ταινία χωρίς ήχο, μονάχα με ένα κασετόφωνο. Ο Νίκος Πάστρας έκοψε και έραψε τα κομμάτια γιατί το δεύτερο πρόσωπο της ταινίας δεν μιλάει καθόλου. Η ιδέα ήταν ότι αλλάζαμε μπομπίνα, αλλά ο ήχος δεν σταματούσε. Οι οδηγίες είχαν δοθεί από πριν, καθώς είχαμε περάσει ένα Σαββατοκύριακο όλοι μαζί. Ήταν σαν ένα πείραμα ζωής για όλους μας. Δεν κάναμε πρόβες, αλλά είχαμε αποφασίσει εκ των προτέρων τι θα κάνουμε. Η τηλεόραση στο σκηνικό έπαιζε ό,τι έδειχνε εκείνη ακριβώς τη στιγμή. Η μουσική είναι πολύ σημαντική για μένα γιατί σκιαγραφεί τη διάθεση μιας ταινίας. Πάντα με συναρπάζει το πώς η μουσική μπορεί να καθορίσει και να αλλάξει το νόημα μιας σκηνής. Ήταν μια στιγμή που βρισκόμουν σε αδιέξοδο και επέστρεψα για πολλοστή φορά στον Γουόρχολ. Για ένα Σαββατοκύριακο ήταν σαν να ζούμε όλοι μαζί στο δικό μας “The Factory”».
Τον λόγο πήρε στη συνέχεια η Άντζελα Μπρούσκου. «Ήταν ένα σοκ για μένα γιατί δεν θυμόμουν ακριβώς τι συνέβαινε στην ταινία. Από την άλλη, όμως, επειδή νόμιζα ότι ήταν κάτι τελείως “χύμα”, αυτό που είδα τελικά μπορώ να πω ότι μου άρεσε. Κάθε φορά που βλέπω την ταινία, μου δημιουργεί μια καινούρια αίσθηση. Και πίσω από αυτή την επιφανειακή ατμόσφαιρα της πλήξης που αναπαριστάται στην ταινία, υπάρχει κάτι βαθιά στενάχωρο – με την καλλιτεχνική έννοια». Ο Πάνος Χ. Κούτρας έσπευσε να προσθέσει: «Η Άντζελα είναι ένας άνθρωπος με πολύ χιούμορ, και εδώ βγαίνει μια πλευρά της πολύ αληθινή. Είμαι πολύ κλειστός άνθρωπος, αλλά μέσα από αυτό το αφιέρωμα αποφάσισα να τα δείξω όλα, να εκτεθώ. Ειδικά το Ομιχλώδεις ημέρες της άνοιξης είναι μια πολύ προσωπική ταινία επειδή με τη Μαριάννα έχουμε μια δυνατή σχέση και η ταινία ήταν ακριβώς αυτό, ένα σχόλιο στη σχέση μας. Ήμασταν μια παρέα τότε, με πολύ ταλαντούχα άτομα. Ο Γιώργος Νίκας που δεν είναι πια στη ζωή, ένας υπέροχος ζωγράφος και πολύ καλός μου φίλος. Ο Κωνσταντίνος Κακανιάς. Η τότε φίλη του Κωνσταντίνου, η Μαρτίν, κεραμίστρια και καθηγήτρια μόδας αυτή τη στιγμή. Η σκηνοθεσία έγινε από κοινού με τη Μαριάννα, ανταλλάσσαμε συνεχώς ιδέες. Δυστυχώς, δεν κατάφερα να βρω την πρωτότυπη εκδοχή της ταινίας».
Τη σκυτάλη πήρε η Μαριάννα Παπαγεωργίου. «Απόλαυσα πολύ όλες τις ταινίες, τις οποία είχα ζήσει και από κοντά. Για μένα, το πιο σπουδαίο είναι ότι γελούσαμε πάρα πολύ, παίρναμε τη ζωή στα σοβαρά, χωρίς ακριβώς να την παίρνουμε στα σοβαρά. Είχαμε πολύ πάθος, αλλά συγχρόνως η σκέψη μας ήταν πώς μπορούμε να γελάσουμε ακόμη και με το πιο τραγικό συμβάν. Για να το θέσω απλά, διασκεδάζαμε πολύ». Στη συνέχεια, ο Πάνος Χ. Κούτρας μίλησε για την ταινία μικρού μήκους με την οποία έχει την πιο έντονη προσωπική σύνδεση. «H πτώση και η άνοδος της Λυδίας φον Μπύρερ είναι η ταινία που με εκφράζει περισσότερο. Είμαι παράφωνος παρά το γεγονός ότι αγαπώ πολύ τη μουσική. Αν είχα καλή φωνή, θα ήθελα να είμαι ροκ σταρ. Η πρωταγωνίστρια της ταινίας έχει ταλέντο, αλλά όχι φωνή. Η Λίντυ είναι μια πηγή έμπνευσης για μένα. Στην ταινία, τα πάντα είναι χειροποίητα και χειροκίνητα. Κάποια στιγμή, τη δέσαμε ψηλά, όμως σε μια σκηνή χάλασε το μηχάνημα και έμεινε πάνω για αρκετή ώρα. Το φόρεμα της τελευταίας σκηνής ήταν φτιαγμένο από γύψο και η Λίντυ δεν μπορούσε να κουνηθεί καθόλου. Πιστέψτε με, η Λίντυ έκανε μεγάλες θυσίες για αυτή την ταινία», είπε ο σκηνοθέτης, ενώ αμέσως μετά τον λόγο πήρε η Λίντυ Παπαγεωργίου. «Έπαιζα στο θέατρο από μικρή. Η ηρωίδα μου τραγουδά σε κάποια στιγμή “έζησα για την τέχνη και την αγάπη, θεέ μου έτσι με ξεπληρώνεις;”. Και όπως τραγουδούσα, έβλεπα τους πάντες στα γυρίσματα να κλαίνε. Ήμασταν πολύ αγαπημένοι μεταξύ μας», τόνισε η Λίντυ Παπαγεωργίου.
Κλείνοντας την εκδήλωση, η Λήδα Γαλανού ρώτησε τον Πάνο Χ. Κούτρα αν επιλέγει αυθόρμητα ένα ευτυχισμένο φινάλε σε όλες τις ταινίες του. «Δεν θεωρώ ότι κάποια ταινία μου έχει πραγματικά ευτυχισμένο τέλος, αλλά μου αρέσει που ο κόσμος το εκλαμβάνει έτσι. Σίγουρα, πάντως, το φινάλε δεν είναι ποτέ δυστυχισμένο ή λυπητερό, ούτε τιμωρητικό απέναντι στους ήρωές μου», κατέληξε ο Έλληνας δημιουργός.
Οι μικρού μήκους του Πάνου Χ. Κούτρα που προβλήθηκαν στο 65ο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης:
Afternoon Stars (1989)
Ένα απόγευμα. Μία λήψη. Δύο αστέρια. Τρεις μπομπίνες φιλμ. Μια αφιέρωση στον Άντι Γουόρχολ, στην Άντζελα Μπρούσκου και στον Βαγγέλη Παπαδάκη. Η ταινία γυρίστηκε σε ένα απόγευμα, το καλοκαίρι του 1989, στην οδό Πατησίων. Σε μία λήψη. Χωρίς σύγχρονο ήχο, χωρίς σενάριο, χωρίς δικαιώματα για τα τραγούδια.
H πτώση και η άνοδος της Λυδίας φον Μπύρερ (1988)
Είχε πάρα πολύ ταλέντο, αλλά δυστυχώς καθόλου φωνή.
Strange Relationship (1987)
Ένα ανεπίσημο βίντεο κλιπ του ομότιτλου τραγουδιού του Prince σε ιδέα, σύλληψη και εκτέλεση του Πάνου Χ. Κούτρα (αγόρι) και της Μαριάννας Γύζη Παπαγεωργίου (κορίτσι). Γυρίστηκε σε φιλμ super 8 το καλοκαίρι του 1987 στο Παρίσι.
Ομιχλώδεις ημέρες της άνοιξης (1984)
Είναι άνοιξη αλλά η ομίχλη συνεχίζει στο Λονδίνο. Και οι δυο τους ζουν σαν οι ημέρες του πανκ να μην τέλειωσαν ποτέ. Αυτός θέλει να φύγει, αυτή φοβάται μην τον χάσει. Η τελευταία τους πράξη θα είναι μια κάποια λύση.
Το ρέψιμο της Λυδίας φον Μπύρερ (1983)
H Λυδία τραγουδάει μόνη στο διαμέρισμά της, όταν ξαφνικά στην κορύφωση της άριας την προδίδει ο ίδιος της ο εαυτός.
