52ο ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΥ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ
4-13 Νοεμβρίου 2011
ΜΑΤΙΕΣ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ
Οι κινηματογραφιστές που εκπροσωπούν τη βαλκανική χερσόνησο χτίζουν χρόνο με το χρόνο ένα συμπαγές, δυναμικό κινηματογραφικό σύνολο με ετερόκλητα στοιχεία, αλλά και εκλεκτικές συγγένειες. Σ’ αυτό το κινηματογραφικό αλφαβητάρι, κάθε λέξη που προστίθεται αφήνει το αποτύπωμά της. Το τμήμα Ματιές στα Βαλκάνια, το οποίο επιμελείται ο Δημήτρης Κερκινός, προτείνει και φέτος δημιουργούς με ταυτότητα βαλκανική και γλώσσα διεθνή, που αρθρώνουν έναν κινηματογραφικό λόγο, θεματικά και υφολογικά τολμηρό. Κυρίαρχη θέση στο φετινό πρόγραμμα έχει το αφιέρωμα στον Ερντέν Κιράλ / Erden Kiral, απ’ τους σημαντικότερους τούρκους σκηνοθέτες, με έργο που παραμένει άγνωστο στην Ελλάδα, ο οποίος θα παραβρεθεί στο φεστιβάλ για να παρουσιάσει τις ταινίες του.
ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΕΡΝΤΕΝ ΚΙΡΑΛ
Μαθητής του Γιλμάζ Γκιουνέι, ο Ερντέν Κιράλ γεννήθηκε το 1942, σπούδασε κεραμική στην Σχολή Καλών Τεχνών της Κωνσταντινούπολης και πολύ γρήγορα βρήκε τον δρόμο του στον χώρο του κινηματογράφου το 1978, υπογράφοντας το ντεμπούτο του μεγάλου μήκους The Canal (η αληθινή ιστορία της πάλης ενός δημόσιου λειτουργού κόντρα σε γαιοκτήμονες) μέσα σε κλίμα έντονης πολιτικής αναταραχής. Έκτοτε, ξεκινά μια πορεία δημιουργική και δύσκολη, στη διάρκεια της οποίας ο Κιράλ εξελίχθηκε σε έναν απ’ τους σπουδαιότερους δημιουργούς της γενιάς του ’70 και ’80, που ανέπτυξαν μια κοινωνικoρεαλιστική παράδοση στον τούρκικο κινηματογράφο.
Όπως το The Canal, έτσι και η δεύτερη ταινία του, On Fertile Lands (1980) που μεταφέρει στην οθόνη το ομότιτλο βιβλίο του Ορχάν Κεμάλ, φέρει έντονες επιρροές από το σινεμά του μέντορά του Γκιουνέι. Με θέμα το οδοιπορικό τριών εργατών προς μια καλύτερη ζωή, το φιλμ αποτέλεσε αιχμηρό σχόλιο πάνω στην κοινωνική ανισότητα, με αποτέλεσμα να απαγορευτεί από το στρατιωτικό νόμο της δεκαετίας του ’80 και να κλαπούν οι τελευταίες κόπιες, κρατώντας την ταινία εξαφανισμένη επί 28 χρόνια. Η κοινωνική αδικία, η εσωτερική μετανάστευση και η ταξική ανισότητα, παραμένουν αγαπημένες θεματικές του Κιράλ. Στο βραβευμένο με Αργυρή Άρκτο A Season in Hakkari (1983), επίσης βασισμένο σε μυθιστόρημα (του Φερίτ Εντγκού), ο δημιουργός ακολουθεί τον ήρωά του και περιγράφει το πολιτισμικό σοκ ενός νεαρού διανοούμενου που εξορίζεται σε ένα απομονωμένο χωριό στη θέση του δασκάλου για ένα χειμώνα. Το εχθρικό περιβάλλον, η εξορία και η απομόνωση προστίθενται στα θέματα του Κιράλ, μετά την αυτοεξορία του ίδιου στη Γερμανία όταν απαγορεύτηκε το έργο του. Η επόμενη πολυβραβευμένη ταινία του, The Mirror (1984, μια γερμανοτουρκική συμπαραγωγή, μεταφορά του βιβλίου The White Ox του Οσμάν Σαχίν), ένα μεταφυσικό ερωτικό παραμύθι στο στιλ του λατινοαμερικάνικου μαγικού ρεαλισμού, παραβολή για τον κόσμο αντιφάσεων που συνθέτουν η απόλυτη φτώχεια και ο συσσωρευμένος πλούτος. Όχημά του, παραμένει η λογοτεχνία (και το αυτοβιογραφικό μυθιστόρημα του Σεβάτ Σακίρ, The Fishermen of Helicarnassus) και στο φιλόδοξο The Blue Exile (1993), με πρωταγωνίστρια τη Χάνα Σιγκούλα. Εδώ, ο Κιράλ ακολουθεί το πολύμηνο ταξίδι του ήρωά του - ενός συγγραφέα που τολμά να γράψει για λιποτάκτες του ‘Α Παγκοσμίου Πολέμου που καταδικάζονται σε θάνατο χωρίς δίκη - από την Κωνσταντινούπολη στην εξορία και παράλληλα την προσπάθειά του να αντιμετωπίσει το σκοτεινό του παρελθόν.
Τολμηρός auteur, ο Ερντέν Κιράλ δε διστάζει να θίξει θέματα ταμπού, είτε πρόκειται για πολιτική, είτε για ερωτική έκφραση. Ανήκει στους ελάχιστους τούρκους δημιουργούς που ενέταξαν τον αισθησιασμό στο έργο τους, όπως για παράδειγμα στο The Hunter (1998), ταινία βασισμένη σ’ έναν τοπικό θρύλο με θέμα τον παράνομο έρωτα μιας νεόνυμφης κι ενός κυνηγού, αλλά και στο Conscience (2008), που ανιχνεύει τις δυναμικές σ’ ένα ερωτικό τρίγωνο. Ταμπού με την ευρύτερη έννοια σπάει και στο On the Road (2005), καθώς μέσα από ένα αληθινό περιστατικό (ένα ταξίδι που πραγματοποίησε ο Κιράλ με τον μέντορά του), παρουσιάζει τη σύγκρουση μαθητή και δασκάλου, του ιδίου και του Γκιουνέι, που ξεσπά όταν ο πρώτος νοιώθει την ανάγκη να λύσει τα δεσμά προκειμένου να αναπτυχθεί ως καλλιτέχνης. Στην 52η διοργάνωση θα προβληθεί και το Golden Horn (2010), η πιο πρόσφατη ταινία και πρώτο ντοκιμαντέρ του Ερντέν Κιράλ, ένα τολμηρό, διόλου τουριστικό, πορτραίτο της Κωνσταντινούπολης, στο οποίο προβάλλονται έντονα η πολυθρησκευτική διάσταση και τα πολυπολιτισμικά στοιχεία της πόλης μέσα από την αφήγηση ενός Έλληνα της Πόλης που επιστρέφει μετά από χρόνια στον τόπο που μεγάλωσε.
ΒΑΛΚΑΝΙΚΟ ΠΑΝΟΡΑΜΑ
Αν κάποιος προσπαθήσει να ανιχνεύσει ένα κοινό στοιχείο στις φετινές ταινίες του βαλκανικού προγράμματος, τότε θα κατέληγε στην έννοια της απελευθέρωσης. Ήρωες που πασχίζουν να λύσουν τα δεσμά τους – προσωπικά, κοινωνικά, πολιτικά – καλούν το θεατή σε ένα ταξίδι με προορισμό τον ίδιο του τον εαυτό. Σκηνοθέτες που έχουν ήδη διαγράψει σημαντική πορεία στο διεθνές στερέωμα, όπως οι ρουμάνοι Αντριάν Σιταρού και Καταλίν Μιτουλέσκου, ο βούλγαρος Κάμεν Καλέβ και ο αμερικανός Τζόσουα Μάρστον (ο οποίος φέτος υπογράφει την αμερικανοαλβανική παραγωγή The Forgiveness of Blood), δίνουν φέτος το παρών στο πρόγραμμα πλάι σε πρωτοεμφανιζόμενους δημιουργούς που ξεχωρίζουν για τη διορατικότητα και την εκφραστική τους δύναμη.
Από την Αγορά του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης ξεκίνησαν την πορεία τους οι ταινίες Loverboy, Punk’s not Dead, The Enemy και Adalbert’s Dream που προβάλλονται φέτος στο τμήμα. Το Loverboy (παραγωγή 2010, βραβείο Balkan Fund 2006), φέρει την υπογραφή του Καταλίν Μιτουλέσκου, που κέρδισε κοινό και κριτικούς με το σκηνοθετικό ντεμπούτο του The Way I Spent the End of the World. Στο Loverboy, συνεργάζεται ξανά με τους πρωταγωνιστές του πολυβραβευμένου If I Want to Whistle, I Whistle (στο οποίο υπογράφει το σενάριο) για να αφηγηθεί την ιστορία ενός νεαρού που αποπλανεί κορίτσια ωθώντας τα στην πορνεία. Γοητευτικά πρόσωπα, η σκληρή ιστορία του trafficking κι ένας καταδικασμένος έρωτας συνθέτουν την ταινία που συμμετείχε στο Un Certain Regard του Φεστιβάλ Κανών 2010.
Η μαύρη κωμωδία Punk’s not Dead (FYROM, Σερβία, 2010) του Βλαντιμίρ Μπλαζέφσκι, με θέμα την επανένωση ενός πανκ συγκροτήματος από τη FYROM που δίνει συναυλίες σε αλβανικό έδαφος, θίγει το ζήτημα της έξαρσης του εθνικισμού, δίχως ωστόσο να χάνει τον άξονά της που είναι η ψυχή της πανκ μουσικής. Μαύρη κωμωδία, ωστόσο σε άλλο μήκος κύματος είναι και το Adalbert’s Dream (2010, Works in Progress) του ρουμάνου Γκαμπριέλ Ακίμ. Βασισμένη σε αληθινή ιστορία, η ταινία εξιστορεί τα γεγονότα που συνέβησαν σε ένα εργοστάσιο στη κομμουνιστική Ρουμανία της δεκαετίας του ’80.
Δυνατές ερμηνείες και ευφυής διάλογος κρατά καθηλωμένο τον θεατή στο μεταφυσικό θρίλερ του Ντέγιαν Ζέσεβιτς The Enemy (Σερβία, Βοσνία, Κροατία, Ουγγαρία, 2010), όπου θέτει ερωτήματα για το ‘ποιος είναι ο εχθρός’, με ήρωες μια ομάδα ναρκοσυλλεκτών που αλληλοσπαράζονται, μέρες μετά τη λήξη του βαλκανικού πολέμου.
Μια παράξενη ταινία απελευθέρωσης και υπέρβασης υπογράφει φέτος ο Κάμεν Καλέβ με το The Island (2011). Η Λετίσια Κάστα και ο Θορ Λίντχαρτ, υποδύονται το ζευγάρι αστών που απ’ το Παρίσι, θα βρεθούν για διακοπές σ’ ένα απομονωμένο νησί στη Μαύρη Θάλασσα. Θαμμένα μυστικά, η φύση σε ρόλο πρωταγωνιστή, ο Big Brother σε ρόλο - έκπληξη και η ανάγκη του ήρωα να σπάσει τα αστικά του δεσμά δημιουργούν ένα ατμοσφαιρικό κράμα. Τον εαυτό τους υπερβαίνουν και οι ήρωες της – επίσης βουλγαρικής – ταινίας Ave του Κονσταντίν Μπογιάνοφ. Μελαγχολικό, με υποδόριο χιούμορ, ορμή εφηβική και ενήλικους προβληματισμούς, το φιλμ ακολουθεί την έφηβη Άβε και τον νεαρό Καμέν σε ένα road trip με προορισμό τους βαθύτερους φόβους τους. Με οτοστόπ θα ταξιδέψουν, θα ερωτευθούν, θα αλλάξουν ταυτότητες και εν τέλει, ζωές.
Best Intentions (2011), είναι ο τίτλος της νέας ταινίας του Αντριάν Σιτάρου, στην οποία μέσα από μπουρλέσκ καταστάσεις, με φόντο το δωμάτιο ενός νοσοκομείου, ακολουθεί την εσωτερική διαδρομή του 35χρονου νευρωτικού ήρωά του, ο οποίος παρά τις καλές του προθέσεις, αφήνει τα λάθη του να τον προσδιορίσουν.
Ο Αμερικανός Τζόσουα Μάρστον (Maria Full of Grace) υπογράφει την αμερικανοαλβανική παραγωγή The Forgiveness of Blood (2011). Η βεντέτα δυο οικογενειών, που ξεκινά από μια απλή διαμάχη και καταλήγει σε αιματοκύλισμα, αναγκάζει δυο παιδιά να εγκαταλείψουν βίαια την αθωότητά τους. Η βιαιότητα, αυτή τη φορά μέσα απ’ την αληθινή ιστορία της εφημερίδας Ozgur Gundem (Free Agenda), με φόντο την πολιτική κατάσταση στην Τουρκία τη δεκαετία του ’90, κυριαρχεί και στο φιλμ Press (2010) του πρωτοεμφανιζόμενου δημιουργού Σεντάτ Γιλμάζ. Θέμα σκληρό, με επίκεντρο την ελευθερία του Τύπου, το κουρδικό ζήτημα και την καταπάτηση ανθρώπινων δικαιωμάτων, ωστόσο ιδωμένο μέσα από ένα πρίσμα ανθρώπινο που ισορροπεί ανάμεσα στη μεγάλη Ιστορία και σ’ αυτή, την καθημερινή των ηρώων της, δημοσιογράφων της Free Agenda.
Διεθνή πρεμιέρα θα πραγματοποιήσουν στη Θεσσαλονίκη, οι τρεις μικρού μήκους ταινίες, Superman, Spiderman or Batman (η καταφυγή ενός παιδιού στους ήρωές του για την αντιμετώπιση της σκληρής πραγματικότητας) του Τιούντορ Γκιουργκίου, Try not to Blink (μια ματιά πάνω στις φαινομενικά ασήμαντες στιγμές που μας αλλάζουν τη ζωή) του Ραντού Ντράγκομιρ και Like a Dog in a Vineyard (η τραγική ειρωνεία συναντά 3 φίλους σε φόντο τον πόλεμο στο Κόσοβο) των Ντρίτον Χαζρεντίνι και Ιλ Σιτάκου, οι οποίες μαζί με το Bora Bora (η ύπαιθρος της Ρουμανίας, μέσα από μια κωμικοτραγική ιστορία) του Μπόγκνταν Μιρίκα, ολοκληρώνουν τις φετινές Ματιές στα Βαλκάνια.
