MASTERCLASS ΣΕΡΓΚΕΪ ΛΟΖΝΙΤΣΑ
Ένα ξεχωριστό και λεπτομερές masterclass, το οποίο εισήγαγε σε βάθος το κοινό στον ξεχωριστό κινηματογραφικό κόσμο του, παρέδωσε ο ουκρανός σκηνοθέτης Σεργκέι Λοζνίτσα, την Τετάρτη 16 Μαρτίου 2011 στην αίθουσα Τζον Κασαβέτης, στο πλαίσιο του 13ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης.
Η φετινή διοργάνωση πραγματοποιεί αφιέρωμα στο έργο του πολυβραβευμένου κινηματογραφιστή, προβάλλοντας συνολικά 11 ταινίες τεκμηρίωσης από τη φιλμογραφία του.
Την εκδήλωση προλόγισε ο διευθυντής του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, κ. Δημήτρης Εϊπίδης, επισημαίνοντας: «Είμαι γοητευμένος και περήφανος που ο Σεργκέι Λοζνίτσα βρίσκεται εδώ, για να παρουσιάσει το σύνολο του έργου του, καθώς πρόκειται για έναν κορυφαίο δημιουργό. Τον ευχαριστώ θερμά για την παρουσία του στο Φεστιβάλ».
Από την πλευρά του, ο συντονιστής του masterclass και υπεύθυνος του αφιερώματος κ. Δημήτρης Κερκινός αναφέρθηκε στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που διατρέχουν το έργο του ουκρανού δημιουργού. «Ο Σεργκέι Λοζνίτσα βρίσκεται σε συνεχή πειραματισμό και στις ταινίες του αποφεύγει το σχολιασμό. Τα ντοκιμαντέρ του δεν στοχεύουν στην τεκμηρίωση, αλλά πρόκειται μάλλον για ταινίες-θραύσματα της πραγματικότητας».
Ο Σεργκέι Λοζνίτσα, αντί να προτιμήσει τη λογική της διάλεξης και της γενικής αναφοράς στο σύνολο του έργου του, επέλεξε τον συναρπαστικό δρόμο της ανάλυσης της τεχνικής του, καθώς και της επεξήγησης των δομών του ντοκιμαντέρ. Ο πολυπράγμων δημιουργός σπούδασε εφαρμοσμένα μαθηματικά και συστήματα ελέγχου στο Πολυτεχνείο του Κιέβου, ενώ από το επίσης εργάστηκε στο Ινστιτούτο Κυβερνητικής Μηχανικής, στα πεδία των συστημάτων ελέγχου και της τεχνητής νοημοσύνης. Το 1991, ωστόσο, στράφηκε στον κινηματογράφο, οπότε και έγινε δεκτός στο Κρατικό Ινστιτούτο Κινηματογράφου της Ρωσίας, στη Μόσχα. Ο λόγος αυτής της επιλογής; «Ήταν η εποχή που όλα άλλαζαν και ήθελα και ο ίδιος να κάνω κάτι, να γίνω μέρος αυτής της ιστορίας. Αν και απορρίφθηκα δυο φορές από το Πανενωσιακό Ινστιτούτο Κινηματογράφου, εντούτοις τελικά τα κατάφερα, μπήκα στη σχολή και σπούδασα για πέντε χρόνια πριν ξεκινήσω να κάνω ταινίες», ανέφερε χαρακτηριστικά ο δημιουργός.
Η πτυχιακή του εργασία ήταν το πρώτο του ντοκιμαντέρ, με τίτλο Σήμερα κτίζουμε ένα σπίτι. «Το τελευταίο έτος της σχολής αποφάσισα να βάλω μια κάμερα στο παράθυρο και έτσι προέκυψε η ταινία, δηλαδή χωρίς κάποια συγκεκριμένη ιδέα, με στόχο απλά να αποτυπωθούν διαφορετικές οπτικές. Όταν δεν ξέρεις πώς να δομήσεις μια ταινία, τότε παρακολουθείς τις φυσικές διεργασίες, παρατηρείς τη φύση. Με συγκινούν, άλλωστε, πολύ οι άνθρωποι που ζουν στην εκπληκτική ρωσική ύπαιθρο, η οποία βιώνει ωστόσο μια φοβερή παρακμή. Παρόλο που ο πυρήνας του πολιτισμού της Ρωσίας, μιας αγροτικής χώρας, βρίσκεται στην ύπαιθρο, δυστυχώς αυτή την παρακμή αντιμετωπίζει ο κόσμος, πράγμα που το βλέπεις και στα τραγούδια τους», επεσήμανε ο δημιουργός.
Έχοντας ήδη στο βιογραφικό του πολλά ακόμη ντοκιμαντέρ, ο Σεργκέι Λοζνίτσα πέρυσι υπέγραψε την πρώτη του ταινία μυθοπλασίας, με τίτλο My joy, κλέβοντας τις εντυπώσεις στο Φεστιβάλ των Κανών. Τώρα, ετοιμάζει τη δεύτερη ταινία μυθοπλασίας του, με ηθοποιούς και όχι χαρακτήρες της καθημερινότητας. «Ψάχνω ακόμα και στις ταινίες μυθοπλασίας φιγούρες με ενέργεια. Τα πρόσωπα είναι σημαντικά, τα κάδρα, οι σκηνές, όλα έχουν τη δική τους ενέργεια», ανέφερε σχετικά.
Οι ταινίες του Σεργκέι Λοζνίτσα στηρίζονται στην παρατήρηση, την εκφραστική χρήση του ήχου, την απουσία σχολιασμού και με βάση εκείνες, ο δημιουργός ανέπτυξε το κινηματογραφικό του όραμα στο πλαίσιο του masterclass. Επιπλέον, η ταινία ενός φοιτητή από το 1967 έδωσε στον σκηνοθέτη την ευκαιρία να μιλήσει για την αξία του μοντάζ και τη σημασία της ισομερούς προσοχής εκ μέρους του δημιουργού προς τον ήχο και την εικόνα. «Η ταινία δεν διηγείται πάντα ό,τι δείχνουν τα κάδρα, αλλά η αφήγηση μπορεί να γίνει, κατά περιπτώσεις, ανώτερη της εικόνας. Αυτό είναι το ταλέντο. Η οπτική του δημιουργού που αναδομεί το περιβάλλον. Ένα περιβάλλον που δεν φτιάχτηκε για τον ίδιο και επομένως είναι ανάγκη να το καταστρέψει και να το ξαναδημιουργήσει. Σε καμιά σχολή δεν μπορείς να τα διδαχτείς αυτά. Ο καθένας αποκτά με το χρόνο την τεχνική του. Η δική μου είναι να συγκρίνω την αρχική μου εντύπωση για το θέμα με την εντύπωση που έχω για την ταινία την ώρα του μοντάζ», εξήγησε ο ίδιος. Όσο για τον ρόλο του ήχου, ο κινηματογραφιστής υπογράμμισε ότι «ο ήχος μπορεί να δημιουργήσει συναίσθημα, να είναι ένα σχόλιο, να εισάγει σημαντικά στοιχεία, όπως η ειρωνεία».
Ο δημιουργός έθιξε τον προβληματισμό που υπάρχει στον κόσμο των ταινιών τεκμηρίωσης σχετικά με το κατά πόσο το ντοκιμαντέρ είναι αληθινό από τη στιγμή που κάποιος γνωρίζει ότι κινηματογραφείται. «Δεν πιστεύω στην τεκμηρίωση, υπό την έννοια ότι ο σκηνοθέτης - λανθασμένα κατά τη γνώμη μου - θεωρείται ως ο μάρτυρας που βεβαιώνει το τεκμήριο. Αυτό μας φέρνει σε μια ιδιαίτερα άκομψη θέση. Εμείς μπορεί να δίνουμε ένα κάδρο, όμως η αντίληψη των θεατών είναι αυτή που μετρά περισσότερο», επεσήμανε σχετικά.
Στάσιμες σκηνές, επαναλαμβανόμενα πλάνα, πρόσθετος ήχος στη θέση του πραγματικού, είναι ορισμένα από τα στοιχεία που χρησιμοποιεί ο σκηνοθέτης στο έργο του. Ο Σεργκέι Λοζνίτσα δεν εκφράζεται με τηλεοπτικούς όρους, οι οποίοι σύμφωνα με τον ίδιο λειτουργούν προβληματικά για τον θεατή. «Η τηλεόραση δεν επιβάλλει μόνο ένα γρήγορο ρυθμό, αλλά δημιουργεί και άλλα προβλήματα, όπως π.χ. το ότι προσπαθεί να συμφιλιώσει τον μέσο άνθρωπο με το αίμα ή τα διαμελισμένα πτώματα, σαν να πρόκειται για κάτι φυσικό και καθημερινό», τόνισε. Ο ίδιος είναι τόσο αφοσιωμένος στην κινηματογραφική λογική που διέπει το έργο του, σε σημείο που δεν προτίθεται να χρησιμοποιήσει καν άλλα μέσα, όπως για παράδειγμα το βίντεο. Ο ίδιος σημείωσε χαρακτηριστικά: «Δεν θα γύριζα ποτέ ταινία σε βίντεο, δεν υπάρχει σε αυτό η ‘’βρωμιά’’, το λάθος, η παρέκκλιση που θα επιθυμούσα… Στο βίντεο χάνονται οι λεπτομέρειες στην κινηματογράφηση, αφού όλα γίνονται απολύτως ξεκάθαρα».
