13ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης –
Εικόνες του 21ου Αιώνα
11-20 Μαρτίου 2011
ΑΦΙΕΡΩΜΑ
«ΕΤΣΙ ΕΙΜΑΙ - ΑΝΑΤΡΕΠΟΝΤΑΣ ΠΡΟΚΑΤΑΛΗΨΕΙΣ»
Στερεότυπα, περιθωριοποίηση, φόβος. Αλλά και αποδοχή, ένταξη, αγάπη. Δύο αντιθέσεις που συνυπάρχουν, όταν γίνεται λόγος για άτομα με αναπτυξιακές και νοητικές δυσλειτουργίες, για συνανθρώπους μας που μάχονται για την υπεράσπιση των ξεχωριστών τους δεξιοτήτων, αλλά και για τον σεβασμό μας. Με αφορμή τη διοργάνωση των Παγκόσμιων Αγώνων Special Olympics Athens 2011, το 13ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης - Εικόνες του 21ου Αιώνα πραγματοποιεί ένα μεγάλο αφιέρωμα με τίτλο «Έτσι είμαι – Ανατρέποντας προκαταλήψεις».
Το αφιέρωμα περιλαμβάνει 30 ταινίες τεκμηρίωσης που μας προσκαλούν να γνωρίσουμε καλύτερα τους ανθρώπους με αναπτυξιακά και νοητικά προβλήματα και να δούμε τον κόσμο με τα δικά τους μάτια. Στο πλαίσιο του αφιερώματος, το οποίο επιμελείται η Έλενα Χρηστοπούλου, θα πραγματοποιηθεί και ημερίδα με τη συμμετοχή σκηνοθετών, εκπροσώπων συλλόγων και ειδικών, με θέματα όπως, ο αγώνας για τα ανθρώπινα δικαιώματα των ατόμων με αναπτυξιακά και διανοητικά προβλήματα, η ενσωμάτωση στο σχολείο, η αντιμετώπιση των προκαταλήψεων, οι κίνδυνοι του ιδρυματισμού και τα οφέλη των κέντρων ειδικής εκπαίδευσης.
Οι ταινίες του αφιερώματος αποστασιοποιούνται από τα συνήθη - «κλινικής» φύσης - ντοκιμαντέρ με ανάλογη θεματολογία. Αντίθετα ρίχνουν φως στην προσωπικότητα και την καθημερινότητα των συγκεκριμένων ατόμων και των κοντινών τους ανθρώπων. Από τη μια, αναδεικνύονται, οι δυσκολίες στην επικοινωνία, η πάλη για κοινωνική ενσωμάτωση και η ανεπάρκεια υποστηρικτικών πρακτικών. Από την άλλη όμως, δείχνουν, ότι η στήριξη από συγγενικά και φιλικά πρόσωπα, τα ταλέντα, η δύναμη ψυχής και οι επιθυμίες αυτών των ανθρώπων, υπερνικούν τόσο τα προβλήματα, όσο και τις προκαταλήψεις.
Μια απρόσμενα χιουμοριστική, εκ των έσω ματιά στον αυτισμό, είναι το ντοκιμαντέρ Neurotypical (2010) του Άνταμ Λάρσεν / Adam Larsen (παγκόσμια πρεμιέρα), το οποίο εξερευνά τη διαχωριστική γραμμή μεταξύ των όρων «φυσιολογικοί» και «αυτιστικοί», από τη σκοπιά των δεύτερων, στους οποίους δίνει πρωταγωνιστικό ρόλο. Μέσα από την καθημερινότητά τους, ο σκηνοθέτης αμφισβητεί ανοιχτά τα κοινωνικά πρότυπα «κανονικότητας», πράττοντας έτσι το αυτονόητο: να διευρύνει τα – παρεξηγημένα εδώ - σύνορα της έννοιας «άνθρωπος».
Η ταινία Her name is Sabine (2007), σκηνοθετικό ντεμπούτο της ηθοποιού Σαντρίν Μπονέρ / Sandrine Bonnaire, συνιστά ένα προσωπικό δοκίμιο-μαρτυρία, αλλά και μια καταγγελία για την έλλειψη συνεπούς και κατάλληλης περίθαλψης των ατόμων με διανοητικά προβλήματα. Η δημιουργός συνθέτει το πορτρέτο της αδελφής της, Σαμπίν, η οποία έπειτα από μια τραγική, πενταετή παραμονή σε ψυχιατρική κλινική όπου δεν διαγνώστηκε έγκαιρα ο αυτισμός της, κατέληξε να γίνει μια σκιά του εαυτού της. Η ταινία τιμήθηκε με βραβείο Fipresci στο φεστιβάλ Κανών του 2007.
Από εφάμιλλη οπτική γωνία, η ταινία που δανείζει και τον τίτλο της στο αφιέρωμα, How I am (2007) των Ίνγκριντ Ντεμέτς / Ingrid Demetz και Καρολίνε Λάιτνερ / Caroline Leitner, αποτελεί μια αποκαλυπτική ‘βουτιά’ στον ψυχισμό του Πάτρικ, ενός αυτιστικού εφήβου, ο οποίος περιγράφει τη ζωή του με τη φράση «είμαι σαν ερημίτης σε νησί». Όσα λέει, αλλά και όσα δεν λέει ο νεαρός, μετατρέπονται σε σχεδόν χειροπιαστές εικόνες και αισθήσεις, λειτουργώντας σαν το πιο εύγλωττο βήμα κατανόησης των ατόμων με αυτισμό.
Μια αφοπλιστική ιστορία ενηλικίωσης, με ήρωα τον έφηβο Μπίλι, καταθέτει η Τζένιφερ Βεντίτι / Jennifer Venditti στο πολυβραβευμένο ντεμπούτο της με τίτλο Billy the kid (2007). Ο Μπίλι, έχοντας γνώση ότι είναι διαφορετικός από τους συνομήλικούς του, μοιράζεται γενναιόδωρα με το θεατή, σκέψεις, ανησυχίες και συναισθήματα που απορρέουν από τα πρώτα ερωτικά σκιρτήματα. Μετά το τέλος της ταινίας, ο Μπίλι διαγνώστηκε με σύνδρομο Άσπεργκερ.
Η τρυφερή σχέση του ισπανού κομίστα Μιγκέλ Γκαγιάρντο με την 14χρονη αυτιστική κόρη του, Μαρία, ξετυλίγεται στην ταινία Maria and I (2010) του Φέλιξ Φερνάντεζ ντε Κάστρο / Felix Fernandez de Castro. Μέσα από τα έξυπνα animation του καλλιτέχνη με πρωταγωνίστρια τη Μαρία, κινηματογραφημένο υλικό των δυο τους, αλλά και συνεντεύξεις του Γκαγιάρντο και της πρώην συζύγου του, αναδύεται μια αισιόδοξη, πνευματώδης προσέγγιση που ισορροπεί ιδανικά ανάμεσα στην ευαισθησία και το χιούμορ. Ο Γκαγιάρντο, ο οποίος κάνει και την αφήγηση, αναφέρει χαρακτηριστικά για την κόρη του: «Δεν θέλω οι άλλοι να της φέρονται σαν ένα φυσιολογικό άνθρωπο, θέλω να της φέρονται σα βασίλισσα».
Θεραπεύεται ο αυτισμός; Σε αυτό το ερώτημα απαντούν δύο ταινίες οι οποίες, και πάλι με άξονα τη σχέση γονιών και αυτιστικών παιδιών, αποδίδουν με φωτεινά χρώματα τη γενναία μάχη που δίνουν αυτές οι οικογένειες. 
Στο ντοκιμαντέρ The horse boy (2009) του Μισέλ Οράιον Σκοτ / Michel Orion Scott, οι γονείς του 5χρονου Ρόουαν στρέφονται στις εναλλακτικές μεθόδους θεραπείας των σαμάνων, πραγματοποιώντας ένα ταξίδι με άλογο στη Μογγολία. Τον προσωπικό τους αγώνα να βοηθήσουν τον αυτιστικό γιο τους, καταγράφουν οι σκηνοθέτες Ντον και Τζουλιάν Κινγκ / Don & Julianne King, στο ντοκιμαντέρ Beautiful son (2007). Όταν η συμβατική ιατρική αποτυγχάνει, επιλέγουν μια κοινότητα γιατρών και γονιών που πειραματίζονται με θεραπευτικές παρεμβάσεις.
Οι οικογενειακοί δεσμοί μπαίνουν στο μικροσκόπιο και στο βραβευμένο ντοκιμαντέρ Including Samuel (2008) του σκηνοθέτη και φωτορεπόρτερ Νταν Χαμπίμπ / Dan Habib - ο οποίος θα παραβρεθεί στο Φεστιβάλ και θα συμμετάσχει στην ημερίδα που πλαισιώνει το αφιέρωμα. Με αφετηρία την προσωπική του ιστορία με τον γιο του Σάμιουελ, ο Χαμπίμπ προσεγγίζει ανθρώπους με ανάλογες εμπειρίες, διερευνώντας τη σημασία της ενσωμάτωσης στο κοινωνικό και σχολικό περιβάλλον.
Η θεραπευτική, απελευθερωτική δύναμη της μουσικής βρίσκεται στο επίκεντρο της πολυβραβευμένης, ποιητικής ταινίας In the garden of sounds (2010) του Νίκολα Μπελούτσι / Nicola Bellucci. Ήρωας, ο τυφλός ελβετός μουσικός Βόλφγκανγκ Φάσερ, ο οποίος μέσα από τη μουσικοθεραπεία βοηθά παιδιά με δυσλειτουργίες.
Μια διαφορετική μπάντα κλέβει την παράσταση στο ντοκιμαντέρ For once in my life (2010) των Τζιμ Μπίγκαμ και Μαρκ Μούρμαν / Jim Bigham, Mark Moormann. Πρόκειται για το 28μελές σύνολο The Spirit of Goodwill Band, που αποτελείται από τραγουδιστές και μουσικούς με διάφορες νοητικές δυσλειτουργίες, πολλοί από τους οποίους έχουν χαρακτηριστεί ως μουσικές ιδιοφυίες. Ένα αισιόδοξο ντοκιμαντέρ που αποδεικνύει ότι τα στερεότυπα και τα προγνωστικά υπάρχουν για να καταρρίπτονται.
Τέσσερις ελληνικές ταινίες, εμπλουτίζουν το πρόγραμμα του αφιερώματος. Στην ταινία Πριγκίπισσα Χριστίνη (2007) της Ίριδας Ζαχμανίδη, με ηρωίδα μια κοπέλα με σύνδρομο Down, εγείρονται ερωτήματα αναφορικά με την ένταξη των νοητικά υστερούντων ατόμων στην λεγόμενη «κεντρική ζωή». Στο ντοκιμαντέρ Παράσταση (2003) του Νίκου Αλευρά, ο δημιουργός κινηματογραφεί την θεατρική παράσταση των παιδιών του Ειδικού Σχολείου Νέας Πεντέλης και σκιαγραφεί έναν εντελώς ξεχωριστό ανθρώπινο μικρόκοσμο. Οι σκηνοθέτες Βάλερυ Κοντάκος και Γιάννης Μισουρίδης στην ταινία Μαθήματα-Παθήματα: Γκρίζα περιοχή – ειδικές ανάγκες (2006), θέτουν σοβαρούς προβληματισμούς για την αξιοπρεπή διαβίωση των ατόμων με νοητική στέρηση, και εν προκειμένω του έφηβου Δημήτρη, ο οποίος λόγω ελλείψεων σε υποδομές και εξειδικευμένα προγράμματα, βρίσκεται σε μια «γκρίζα περιοχή» εκπαιδευτικής υποβάθμισης, όπως όλοι οι μαθητές με ειδικές ανάγκες. Τέλος, στην ταινία Η φάκα (2010) της Μαρίνας Δανέζη, η σκηνοθέτιδα καταπιάνεται με το θέμα της αποκατάστασης αναπήρων και όχι μόνο, κατακρίνοντας αιχμηρά τα κενά του συστήματος και αποτυπώνοντας τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν αυτά τα άτομα.
