Με αφορμή τα 20 χρόνια παρουσίας της, η τηλεοπτική εκπομπή έρευνας Μηχανή του Χρόνου παρουσίασε το Σάββατο 15 Μαρτίου στην αίθουσα Τζον Κασσαβέτης, σε συνεργασία με το Film Office της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας, γνωστά και άγνωστα τοπόσημα της περιοχής που «πρωταγωνίστησαν» στις ιστορίες της. Στην εκδήλωση παρευρέθηκαν η Αντιπεριφερειάρχης Τουρισμού Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας Βίκυ Χατζηβασιλείου, ο Πρόεδρος του ΔΣ του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης Άκης Σακελλαρίου και η Γενική Διευθύντρια της Γενικής Διεύθυνσης Κινηματογράφου του ΕΚΚΟΜΕΔ Αθηνά Καρτάλου.
Το κοινό καλωσόρισε η υπεύθυνη του Film Office της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας Λίνα Μυλωνάκη, ενώ στη συνέχεια τον λόγο πήρε η Βίκυ Χατζηβασιλείου, η οποία σημείωσε: «Με ιδιαίτερη χαρά σάς καλωσορίζω σε μια ακόμη ξεχωριστή εκδήλωση για τον κινηματογράφο, που διοργανώνει η Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας και η Αντιπεριφέρεια Τουρισμού, μαζί με το Film Office. Σε συνεργασία με την αγαπημένη τηλεοπτική εκπομπή έρευνας Μηχανή του Χρόνου στόχος είναι να φωτίσουμε την ιστορία και τον πολιτισμό του τόπου μας μέσα από γνωστά και άγνωστα τοπόσημα της Κεντρικής Μακεδονίας. Όπως αποκαλύπτει και ο τίτλος, στη σημερινή εκδήλωση πρωταγωνιστής είναι ο δικός μας τόπος. Η Κεντρική Μακεδονία. Ένας τόπος υπέροχος και ανεξάντλητος, πλούσιος σε τοπία, ανθρώπους, ιστορίες και μνήμες, που ο κινηματογραφικός φακός του ντοκιμαντέρ μπορεί να προβάλλει και να αναδείξει μοναδικά» επισήμανε.
Στη συνέχεια, ευχαρίστησε τους συντελεστές της εκπομπής, το Φεστιβάλ και την COSMOTE TV για την πολύτιμη βοήθειά τους: «Θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τους δημιουργούς της Μηχανής του Χρόνου και συναδέλφους δημοσιογράφους, τον Χρίστο Βασιλόπουλο και τον Δημήτρη Πετρόπουλο, για την ωραία συνεργασία και την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε χαρακτηριστικά αποσπάσματα από τα 20 χρόνια τηλεοπτικών ντοκιμαντέρ που γυρίστηκαν στην Κεντρική Μακεδονία. Ευχαριστώ ιδιαίτερα το Φεστιβάλ, τη διοίκηση και το προσωπικό. Η βοήθειά τους είναι επίσης πολύτιμη. Επιπλέον, το αφιέρωμα του φετινού Φεστιβάλ στη “Γεωγραφία του βλέμματος” και η ματιά στην ελληνική ύπαιθρο νομίζω ότι συνιστούν μια ακόμη ευτυχή συγκυρία για το θέμα της δικής μας εκδήλωσης. Ευχαριστώ και την COSMOTE TV, με την υποστήριξη της οποίας υλοποιείται η σημερινή εκδήλωση».
Παίρνοντας τον λόγο, ο κ. Βασιλόπουλος αναφέρθηκε αρχικά στη δημοσιογραφική έρευνα. «Τα ιστορικά θέματα, όπως οι πόλεμοι για την ανεξαρτησία, οι διωγμοί πολιτών, το προσφυγικό και οι συνέπειες που επιφέρουν όλα τα παραπάνω στην κοινωνία ανοίγουν μια μεγάλη συζήτηση, γιατί στην πραγματικότητα, τουλάχιστον σε μέσα ευρείας προβολής όπως η τηλεόραση, δεν υπάρχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Υπάρχει, όμως και ένα θετικό στοιχείο: δημιουργούν μια πρόκληση για τον επαγγελματία που θέλει να διερευνήσει θέματα και να τα αφηγηθεί στο κοινό, που θέλει να αναλάβει αυτό το έργο με γοητευτικό τρόπο, σεβόμενος την ανάγκη του θεατή για εικόνα και ήχο υψηλού επιπέδου. Τα κανάλια COSMOTE HISTORY και η ΕΡΤ είναι δυο εξαιρέσεις που επιβεβαιώνουν όσα σας περιγράψαμε. Γιατί μας έδωσαν την ευκαιρία να αναζητήσουμε και να βρούμε τα κατάλληλα τοπία στη Μακεδονία και να εμπλουτίσουμε το περιεχόμενό μας με κάθε δυνατό τρόπο» δήλωσε αρχικά.
Στη συνέχεια, επισήμανε τα προβλήματα της δημοσιογραφικής έρευνας. «Πρώτα απ’ όλα, θεωρούμε ότι κάνουμε μια υπέρβαση. Αναφερόμαστε σε θέματα που για πολλές δεκαετίες ήταν θαμμένα και απωθημένα στην ελληνική μνήμη διότι είχαν υπάρξει αίτια διχασμού, είχαν εγείρει μεγάλα πάθη και αναβίωναν τη βία και τον θάνατο, ανασύροντας τραυματικές μνήμες. Επιπλέον, επειδή ορισμένα γεγονότα διαδραματίστηκαν σε περιόδους εθνικής έντασης, η Ιστορία έχει καταγραφεί μεροληπτικά και η λεγομένη συλλογική μνήμη διαμορφώθηκε από τους νικητές ή από εκείνους που είχαν τα μέσα ή την ηγεμονία να την διατυπώσουν και να την επιβάλλουν. Ακόμη ένα πρόβλημα είναι η διαιρεμένη συλλογική μνήμη. Αλλιώς βίωσαν τα γεγονότα οι χωρικοί, αλλιώς οι κάτοικοι στο αστικό περιβάλλον, αλλιώς οι πολιτικοί και οι αξιωματικοί. Άρα οι προκλήσεις στη δημοσιογραφική έρευνα είναι πολλές και απαιτείται τεράστια προσοχή και διασταύρωση».
Όσον αφορά στη μεθοδολογία που ακολουθεί, ο κ. Βασιλόπουλος τόνισε: «Για την έρευνα και την καταγραφή των γεγονότων ζητάμε τη βοήθεια ιστορικών, που είναι αδιαμφισβήτητα ενημερωμένοι και έχουν εξειδικευμένη γνώση και εμπειρία. Φυσικά, πάντα υπάρχουν διαφορετικές προσεγγίσεις. Τις παρουσιάζουμε όλες και αφήνουμε τον θεατή να κρίνει. Είναι μια μέθοδος παραδοσιακή και δημοκρατική – να ακούγονται όλες οι απόψεις που μπορεί να είναι και όλες με τον τρόπο τους σωστές». Όσο για τα τοπόσημα, επισήμανε ότι «ένα βασικό εργαλείο στην ανάπτυξη της τηλεοπτικής αφήγησης είναι ο εντοπισμός κατάλληλων περιοχών για την κινηματογράφηση. Είναι αυτονόητο ότι επιλέγουμε τους τόπους όπου όντως εξελίχθηκαν τα γεγονότα».
Μιλώντας έπειτα για τις περιπτώσεις στις οποίες το τοπίο έχει αλλάξει δραματικά, ο κ. Βασιλόπουλος έφερε ως παράδειγμα τα Άνω και Κάτω Κερδύλια του νομού Σερρών, τα πρώτα χωριά της ηπειρωτικής Ελλάδας που εξαφανίστηκαν από τον χάρτη μετά τα ανελέητα ναζιστικά αντίποινα. «Η αιτιολογία ήταν ότι οι κάτοικοι βοηθούσαν τους αντάρτες της περιοχής Στις 17 Οκτωβρίου του 1941 δόθηκε εντολή να συγκεντρωθούν όλοι άντρες ηλικίας 15 έως 60 ετών. Αφότου τους ανάγκασαν να σκάψουν έναν μεγάλο λάκκο, τους εκτέλεσαν μαζικά. Το γύρισμα των δραματοποιημένων σκηνών έγινε στο εγκαταλελειμμένο χωριό Παλιά Μεσολακκιά Σερρών που προσομοιάζει σε αρχιτεκτονική με το εξαφανισμένο χωριό των Κερδυλίων» υπογράμμισε ο κ. Βασιλόπουλος.
Στη συνέχεια, έκανε αναφορά σε μια ακόμη περίπτωση με ερείπια σπιτιών που μετατράπηκαν σε κινηματογραφικό σκηνικό, τον Λάκκο Σερρών. «Πρόκειται για ένα άγνωστο εγκαταλειμμένο χωριό, με ένα ανακαινισμένο εκκλησάκι του Αγίου Δημητρίου με όμορφη περιτοίχιση, που παραπέμπει σε μικρό οχυρό. Το σκηνικό εμπλουτίζεται από το ποτάμι με το μονότοξο πέτρινο γεφύρι, που περνά από δίπλα. Εκεί πραγματοποιήσαμε γυρίσματα για την επανάσταση των Μακεδόνων το 1821, με δραματοποιημένες σκηνές μάχης. Εδώ υπήρξε μια ευτυχής και σπάνια συγκυρία με τον Δήμο της περιοχής, που μας βοήθησε στα γυρίσματα. Η Διώρυγα της Ποτίδαιας στη Χαλκιδική είναι επίσης ένα εξαιρετικό σημείο για γύρισμα, καθώς συνδυάζει στεριά, θάλασσα και διώρυγα» επισήμανε ο κ. Βασιλόπουλος. «Εκεί εντάξαμε τις ιστορίες από τον ξεσηκωμό για την Επανάσταση του 1821 και τις μάχες στην Χαλκιδική».
Αμέσως μετά, στάθηκε στο μοναστήρι του Τιμίου Προδρόμου στη Σκήτη Βεροίας. «Ένα από τα θέματα που ήδη σας αναφέραμε ήταν η ανάγκη για εναλλακτικά τοπόσημα. Δηλαδή σημεία που προσομοιάζουν στο θέμα μας και μπορούν να δημιουργήσουν το απαραίτητο σκηνικό για λήψεις, συνεντεύξεις και σκηνές δραματοποίησης. Για παράδειγμα, χρειαστήκαμε να περιγράψουμε την εξέγερση των μοναχών του Αγίου Όρους το 1821. Εκτός από το ειδικό καθεστώς που διέπει την λειτουργία των μονών, οι τεχνικές δυσκολίες και οι μετακινήσεις δεν επέτρεψαν την επίσκεψή μας στο Άγιο Όρος, οπότε τα γυρίσματα πραγματοποιήθηκαν κοντά στη Βέροια».
Έπειτα, ο κ. Βασιλόπουλος αναφέρθηκε στα Πιέρια Όρη, λέγοντας ότι πρόκειται για «ένα ασυνήθιστο και σκληρό σκηνικό για το ντοκιμαντέρ με θέμα τα ψυχιατρικά άσυλα στην Ελλάδα. Η εκπομπή παρουσίασε έναν αιώνα εξέλιξης της ψυχιατρικής φροντίδας, από την ίδρυση του νεοσύστατου ελληνικού κράτους μέχρι τη μεγάλη μεταρρύθμιση του 1983, που οδήγησε στο τέλος των ασύλων τύπου Λέρου. Το αποκαλυπτικό θέμα του ασύλου γυρίστηκε στον αυθεντικό χώρο του έρημου πλέον ψυχιατρείου». Αναφέρθηκε, επίσης, στη Νάουσα, εξηγώντας ότι «ο ξεσηκωμός της πόλης τον Μάρτιο του 1822 και η σφαγή των κατοίκων από τους Οθωμανούς είναι μια παραγνωρισμένη σελίδα της ελληνικής ιστορίας. Η έρευνα εξήγησε γιατί η πόλη ήταν σημαντική για τους Οθωμανούς».
Η συζήτηση προχώρησε με αναφορά στο Νησέλι Ημαθίας. «Στην προσπάθειά μας να εξιστορήσουμε την ιστορία της θρυλικής λίμνης Γιαννιτσών και της δράσης των Μακεδονομάχων βρεθήκαμε μπροστά σε ένα προφανές αδιέξοδο. Δεν υπάρχει λίμνη! Η περιοχή που κάποτε ήταν ένας τεράστιος βάλτος αποξηράνθηκε και σταδιακά μετατράπηκε σε εύφορη γη. Τη λύση έδωσε ένα άγνωστο τοπόσημο, για το οποίο αμφιβάλλω εάν υπάρχει πινέζα στο χάρτη. Ονομάζεται Νησέλι και είναι κοντά στην Αλεξάνδρεια». Σε εκείνο το σημείο, έσπευσε να προσθέσει ότι «η λίμνη των Γιαννιτσών έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο κατά τον αγώνα των ελληνικών πληθυσμών της τουρκοκρατούμενης Μακεδονίας εναντίον των Βουλγάρων κομιτατζήδων. Εκεί αναπτύχθηκε ένα ιδιαίτερο είδος κλεφτοπολέμου, καθώς οι μάχες γίνονταν πάνω σε πλάβες, δηλαδή σε ξύλινες βάρκες, και οι αγωνιστές ζούσαν σε αυτοσχέδιες καλύβες που επέπλεαν στο νερό».
Η Κρώμνη Γιαννιτσών πήρε τη σκυτάλη στη συζήτηση. «Από το Μάιο του 1824, ο Καραϊσκάκης προσπάθησε να ανακαταλάβει τα Άγραφα, αλλά συνάντησε ισχυρή αντίσταση από φίλους και εχθρούς που συνασπίστηκαν εναντίον του, με την υποστήριξη του δερβέναγα των Τρικάλων. Ωραία σκηνή θα μου πείτε- αλλά πώς και πού θα την δείξουμε. Την λύση έδωσαν οι φίλοι από την ομάδα αναβιωτών Γιαννιτσών που πρότειναν να ανηφορίσουμε βόρεια προς την Κρώμνη και να βρούμε ένα εγκαταλελειμμένο πέτρινο χωριό. Είχαμε μεγάλες πιθανότητες να διακόψουμε το γύρισμα λόγω βροχής αλλά ευχηθήκαμε να γίνει το θαύμα. Να κάνει καιρό για την Μηχανή του Χρόνου. Το θαύμα έγινε και συναντήσαμε μια υπέροχη ομίχλη».
Το Χιονοχώρι Σερρών ήταν η επόμενη περιοχή γυρισμάτων στην οποία αναφέρθηκε ο κ. Βασιλόπουλος. «Το πέτρινο χωριό των Σερρών, το Χιονοχώρι, έγινε σκηνικό για τον Μάρκο Μπότσαρη. Η ερευνά μας ανέδειξε τη ζωή και την πολεμική δράση του Σουλιώτη οπλαρχηγού, αλλά και το ηρωικό τέλος του, που συγκλόνισε στην Ευρώπη και ενίσχυσε το φιλελληνικό ρεύμα. Το ντοκιμαντέρ παρουσίασε τα άγνωστα στρατηγικά τεχνάσματα του Μπότσαρη και τις πολεμικές συγκρούσεις. Ο Πολιτιστικός Σύλλογος Χιονοχωρίου, ιδρυθείς το 1977, διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στην ανάδειξη και διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς του χωριού, οργανώνοντας διάφορες καλλιτεχνικές και πολιτιστικές εκδηλώσεις».
Με παρέμβασή της η κ. Μυλωνάκη ανέφερε ότι «το όφελος για έναν τόπο από ένα γύρισμα είναι τόσο βραχυπρόθεσμο όσο και μακροπρόθεσμο. Έχουμε αρχικά τα μετρήσιμα και πρακτικά οφέλη που βιώνει η κοινωνία, και έπειτα το πολιτιστικό αποτύπωμα που αφήνει, το οποίο συνθέτει μια παρακαταθήκη οπτικοακουστικής κληρονομιάς». Την εκδήλωση έκλεισε η Αντιπεριφερειάρχης Τουρισμού, ευχαριστώντας τον Χρίστο Βασιλόπουλο και επισημαίνοντας: «Με τη δημοσιογραφική αρτιότητα και την καθαρή ματιά του μπόρεσε και δημιούργησε αυτές τις δυνατές εικόνες που θα αφήσουν το αποτύπωμά τους στο χρόνο».
