Το Χούλιγκαν Εξπρές, ένα ηχητικό ντοκιμαντέρ του μη κερδοσκοπικού δημοσιογραφικού οργανισμού iMEdD, παρουσιάστηκε σε ειδική ακρόαση στο Πράσινο Δωμάτιο, την Πέμπτη 14 Μαρτίου, στο πλαίσιο του 26ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης. Το πόντκαστ βασίζεται σε πολύμηνη έρευνα που ξεκίνησε μετά τον θανάσιμο τραυματισμό του Μιχάλη Κατσούρη κι ολοκληρώθηκε με τα γήπεδα ποδοσφαίρου κλειστά λόγω της δολοφονίας του αστυνομικού Γιώργου Λυγγερίδη και θα γίνει διαθέσιμο στις πλατφόρμες πόντκαστ και στο lab.imedd.org στις 28 Μαρτίου.
Μετά την ακρόαση, ακολούθησε συζήτηση με τους δημιουργούς Κώστα Κουκουμάκα (δημοσιογράφο, iMEdD ), Παναγιώτη Μένεγο (δημοσιογράφο, iMEdD Podcasts content & production manager) και Γιώργο Σχοινά (δημοσιογράφο, iMEdD).Τη συζήτηση συντόνισε ο δημοσιογράφος Γιώργος Τούλας (Parallaxi).
Την εκδήλωση προλόγισε η υπεύθυνη επικοινωνίας του Φεστιβάλ, Δήμητρα Νικολοπούλου: «Σε αυτό το Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ μάς έχουν απασχολήσει πάρα πολύ οι εκφράσεις και οι εκφάνσεις της βίας. Άλλωστε, η βία βρίσκεται παντού γύρω μας, στις ταινίες των δημιουργών που παίζουμε στο Φεστιβάλ και οι οποίοι προσπαθούν να την αποκρυπτογραφήσουν κάτω από εξαιρετικά αντίξοες συνθήκες. Προσπαθούν, επίσης, να προβάλλουν τα πολλά πρόσωπά της και να αναδείξουν τις αιτίες της. Είναι πολύ σημαντικό για εμάς να προβάλλουμε και να παρουσιάζουμε έργα, τα οποία έχουν τη δύναμη του ντοκιμαντέρ, αλλά και τη δύναμη της ερευνητικής δημοσιογραφίας. Γι’ αυτό και χαιρόμαστε που κάνουμε αυτή τη δημόσια ακρόαση σήμερα με τον μη κερδοσκοπικό δημοσιογραφικό οργανισμό iMΕdD, που λειτουργεί με την αποκλειστική δωρεά του ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος. Οι δημοσιογράφοι που είναι μαζί μας σήμερα κάνουν όλο τον χρόνο πολύ σημαντικές συζητήσεις, κι εδώ κορυφώνεται ένα έργο το οποίο έχουν ερευνήσει πολύ. Θέλω να δώσω τον λόγο στους ανθρώπους που έκαναν αυτό το πόντκαστ, τον Γιώργο Σχοινά, τον Παναγιώτη Μένεγο και τον Κώστα Κουκουμάκα, αλλά και στον δημοσιογράφο και φίλο του Φεστιβάλ Γιώργο Τούλα, άνθρωπο που γνωρίζει για τον πολιτισμό και τα θέματα της Θεσσαλονίκης και θα κάνει τον συντονισμό αυτής της συζήτησης», ανέφερε προτού δώσει τον λόγο στον Παναγιώτη Μένεγο.
«Σας καλωσορίζω και σας ευχαριστώ εκ μέρους του iMΕdD,. Με την ομάδα μας παρακολουθούμε εδώ και λίγους μήνες το φαινόμενο της οπαδικής βίας με αφορμή τον τραγικό θάνατο του Μιχάλη Κατσούρη στα γεγονότα της Νέας Φιλαδέλφειας τον περασμένο Αύγουστο. Φτιάξαμε μια σειρά πόντκαστ 3 επεισοδίων, το Χούλιγκαν Εξπρές, προσπαθώντας να δούμε πόσο έχει αλλάξει ο χουλιγκανισμός, από την εποχή που απαντήθηκε πρώτη φορά τόσο ως λέξη όσο και ως φαινόμενο στην ελληνική κοινωνία, από τη δεκαετία του ’80 μέχρι το 2024. Νέα Φιλαδέλφεια, Ζάγκρεμπ, Θεσσαλονίκη: ταξιδεύουμε στον χρόνο και στον χώρο, πάμε πίσω και μπροστά για να μιλήσουμε γι’ αυτό το φαινόμενο», δήλωσε ο κ. Μένεγος.
Ακολούθησε η ακρόαση των τριών επεισοδίων στο Πράσινο Δωμάτιο. Αμέσως μετά, τον λόγο πήρε ο Γιώργος Τούλας: «Θέλω να ευχαριστήσω το Φεστιβάλ, το οποίο είναι διαχρονικά ένα φως μέσα στο συνολικό σκοτάδι. Διανύουμε τις πιο φωτεινές εποχές του Φεστιβάλ, με μια σειρά από σπουδαίες συμπράξεις και αφιερώματα. Όλα αυτά όμως συμβαίνουν στη διάρκεια της πιο σκοτεινής εβδομάδας για τη Θεσσαλονίκη, με όλα αυτά τα επεισόδια που συμβαίνουν», τόνισε. «Θέλω επίσης να ευχαριστήσω το iMΕdD, θα είμαι πάντα εκεί σε κάθε εκδήλωση που θα με προσκαλούν, διότι αποτελούν επίσης ένα φως στο σκοτάδι που διανύει το δημοσιογραφικό επάγγελμα. Είναι ένας εξαιρετικός οργανισμός που στηρίζει έμπρακτα τη δημοσιογραφία», δήλωσε και ευχαρίστησε τους παρευρισκόμενους. «Είμαστε λίγοι αυτοί που κάνουμε ερευνητική δημοσιογραφία στην Ελλάδα. Όταν δύο χρόνια πριν κάναμε τα Πρόσωπα της Βίας στην Παράλλαξη, το πιο δύσκολο κομμάτι ήταν η συνομιλία με τον πατέρα του Άλκη Καμπανού. Τότε, θεωρούσαμε πως αυτά είναι αποκλειστικά τα πρόσωπα της βίας. Αυτή η εβδομάδα, όμως, μας αποδεικνύει πως η βία είναι σε άλλη διάσταση. Όλα αυτά που συμβαίνουν δεν αφορούν τα γήπεδα ή κάποιες συγκεκριμένες γειτονιές της πόλης. Μιλάμε για μια ομοφοβική επίθεση κάτω από το Ολύμπιον, στην πιο κεντρική πλατεία της πόλης, και από την άλλη, άτομα που θέλουν να σταματήσουν μια προβολή», ανέφερε σχετικά πριν ρωτήσει τους δημιουργούς του πόντκαστ τι εμπόδια συνάντησαν στην έρευνά τους.
Πρώτος πήρε το λόγο ο Παναγιώτης Μένεγος: «Δεν μιλάμε για οπαδική βία, αλλά για κοινωνική βία με οπαδικά χαρακτηριστικά. Ακούσατε πολλούς στο πόντκαστ, οι οποίοι ήθελαν να διατηρήσουν την ανωνυμία τους ή να αλλοιώσουμε τις φωνές τους. Δεν είναι εύκολο να μιλήσει κανείς για αυτά τα θέματα. Ούτε είναι εύκολο να τους κατηγοριοποιήσει κανείς: αυτά τα υποκείμενα της βίας έχουν διφορούμενες και αντικρουόμενες ταυτότητες. Αυτό σε απομακρύνει από το να μιλήσεις για αυτά με έναν κατηγορηματικό τρόπο. Οι ταμπέλες, οι οποίες αποδίδουμε σε ομάδες και οπαδούς αλλάζουν αστραπιαία», δήλωσε και έδωσε τον λόγο στον Κώστα Κουκουμάκα: «Οι δυσκολίες υπήρχαν όπως σε κάθε τι χειροποίητο. Χρειάστηκε να κερδίσουμε την εμπιστοσύνη, συναντήσαμε και πολλές αρνήσεις. Το πραγματικά εντυπωσιακό είναι ότι οι ultras έχουν έντονες διαμάχες, αλλά ακολουθούν κοινό κώδικα και έχουν ίδιο υπόβαθρο», τόνισε σχετικά.
Ο κ. Μένεγος, μιλώντας για τους Bad Blue Boys της Ντιναμό Ζάγκρεμπ, υπογράμμισε τον μόνιμο κίνδυνο του να «ερωτευτείς» αυτούς με τους οποίους συνομιλείς και να ξεχάσεις γιατί πήγες ως εκεί. Στο τελευταίο συμφώνησε ο Γιώργος Σχοινάς, που τόνισε τη σημασία των δημοσιογραφικά αξιοποιήσιμων πληροφοριών, αλλά και το πόσο απαραίτητο είναι να μην ηρωοποιεί ή να ποινικοποιεί εκ προοιμίου ένας δημοσιογράφος τα αντικείμενα της έρευνάς του. «Δεν γίνεται μέσα σε 64 λεπτά να λύσεις όλα τα ζητήματα της κοινωνικής βίας», προσέθεσε ο Παναγιώτης Μένεγος.
Στο σημείο αυτό, ο Γιώργος Τούλας αναφέρθηκε στις διαφορές της οπαδικής έκφρασης ανά τα χρόνια: «Γεννήθηκα στην Τούμπα, και όποτε πηγαίνω εκεί καταλαβαίνω ότι το γήπεδο του τότε δεν έχει καμία σχέση με το γήπεδο του τώρα. Είναι μια τελείως διαφορετική κατάσταση. Τα σημερινά παιδιά έχουν διασχίσει την κόλαση της κρίσης. Η βία έχει διαχυθεί παντού στην κοινωνία. Το βράδυ της Κυριακής είδαμε τα πολλά αντικρουόμενα πρόσωπα της βίας, από την Αριστοτέλους μέχρι το Αχίλλειον και ένα λεωφορείο στη Σταυρούπολη. Το ίδιο το σύστημα χρησιμοποιεί τη βία», ολοκλήρωσε απευθύνοντας ερώτημα στους δημιουργούς του πόντκαστ για τα συμπεράσματα που αποκόμισαν έπειτα από την έρευνα που διεξήγαγαν για την οπαδική βία.
Ο Κώστας Κουκουμάκας δήλωσε: «Αυτός που μπορεί να σταματήσει κάτι είναι αυτός που έχει τη δύναμη: το κράτος, η αστυνομία και οι ιδιοκτήτες των ομάδων. Υπάρχουν απόστρατοι αξιωματικοί της αστυνομίας, οι οποίοι εν αποστρατεία γίνονται σύμβουλοι ασφαλείας κάποιας ομάδας. Δεν φταίει γενικά η κρίση και ο κακός μας ο καιρός, πρέπει να ξεκινήσουμε από αυτούς που έχουν τη δύναμη και πλάθουν το σχήμα της βίας». Σε ερώτηση του κοινού σχετική με την καταστολή της βίας στο αγγλικό πρωτάθλημα, ο Κώστας Κουκουμάκας απάντησε πως η θατσερική προσέγγιση ήταν οικονομικής φύσεως, μετατρέποντας το άθλημα σε οικονομικά απλησίαστο για τις εργατικές τάξεις της Μεγάλης Βρετανίας, ενώ η βία συνέχισε να υφίσταται εκτός του γηπέδου.
Ο Παναγιώτης Μένεγος δήλωσε πως η μεγάλη αλλαγή στο ποδόσφαιρο συντελέστηκε στις αρχές της δεκαετίας του ’90 με το Champions League και την Premier League, γιατί τότε άλλαξε η προσβασιμότητα του αθλήματος για το κοινό: «Το ποδόσφαιρο εκτοξεύτηκε γιατί μεγάλωσε πάρα πολύ η αγορά του. Ακρίβυναν πάρα πολύ τα εισιτήρια. Την ίδια στιγμή, στην Ελλάδα, το ποδόσφαιρο πήρε μια απόφαση να αρχίσει να πορεύεται αγκαλιά με τον υπόκοσμο, δηλαδή δεν “γυαλίστηκε” και δεν πέταξε κανέναν έξω, όπως έγινε στην Ευρώπη. Κι όταν λέω “υπόκοσμος” δεν εννοώ τον κόσμο στις κερκίδες». Στη συνέχεια, μίλησε για τις αντικρουόμενες ταυτότητες των οπαδών: «Mεγαλώσαμε με κάποια στερεότυπα, σχετικά με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά οπαδών. Κάποια στιγμή καταλαβαίνεις πως έχει δημιουργηθεί ένας χυλός και τα πράγματα είναι τόσο συγκεχυμένα που δεν μπορείς να καταλήξεις σε συμπεράσματα, διότι είναι πολύ ολισθηρό».
Ο Γιώργος Σχοινάς αναφέρθηκε σε μια περιγραφή του άγγλου ερευνητή James Montague, που ακούστηκε στο πόντκαστ σχετικά με το προφίλ των ultras: very white, very male, very working class, μια κοινωνική ταυτότητα που διευκολύνει μια δυνητική στρατολόγηση από συγκεκριμένους πολιτικούς χώρους, χωρίς αυτό να σημαίνει πως όλοι οι οπαδοί είναι ακροδεξιοί. «Σήμερα, δυστυχώς, αντισυστημική είναι η ακροδεξιά», συμπλήρωσε ο Κώστας Κουκουμάκας: «Παλαιότερα, οι νέοι που ήταν αντισυστημικοί γίνονταν αναρχικοί, να το πω απλοϊκά. Σήμερα πηγαίνουν από την άλλη πλευρά. Παλαιότερα, έκαναν επίθεση ενάντια σε αυτόν που εκλάμβαναν ως ισχυρό, τον δήμαρχο, την αστυνομία ή το κράτος. Σήμερα, επιτίθενται συστηματικά στον αδύναμο, στον μετανάστη, στον πιο ευάλωτο. Είναι αυτονόητο πως τους αποδίδεται και μια ροπή προς την ακροδεξιά, χωρίς αυτό να είναι ο κανόνας», ολοκλήρωσε.
«Κάθε εποχή είναι μία πόλαροϊντ της στιγμής», συμπλήρωσε ο Γιώργος Τούλας. «Επειδή έχουμε μπροστά μας τις ευρωεκλογές στις οποίες ο κόσμος ψηφίζει με ακόμη πιο χαλαρά κριτήρια διαμαρτυρίας, είναι μια ευκαιρία γι’ αυτούς που ψαρεύουν στα θολά νερά αυτής της εποχής να τους συσπειρώσουν. Γι’ αυτό ακούγεται όλη αυτή η λαϊκίστικη ρητορική από όλους αυτούς τους ανθρώπους. Είμαι σίγουρος ότι θα δούμε ακραία πράγματα να συμβαίνουν σ’ αυτές τις ευρωεκλογές που έρχονται». Στο σημείο αυτό, ο κ. Μένεγος προσέθεσε πως δεν υπάρχει «αμόλυντη» από ακροδεξιά μορφώματα εξέδρα στην Ευρώπη.
Στο σημείο αυτό, η Δήμητρα Νικολοπούλου ευχαρίστησε συμμετέχοντες και δημιουργούς για τις παρεμβάσεις τους: «Θα κλείσω με ένα σχόλιο: ένα από τα πράγματα που μπορούμε να κάνουμε είναι να είμαστε ο ένας πιο κοντά στον άλλον. Στο Φεστιβάλ αυτό κάνουμε, παρουσιάζουμε ντοκιμαντέρ που δείχνουν ακριβώς αυτό. Βλέποντας μερικά ντοκιμαντέρ τα οποία λειτουργούν εκθετικά, μετατοπιζόμαστε και αλλάζουμε τον τρόπο με τον οποίο σκεφτόμαστε σχετικά με οτιδήποτε συμβαίνει. Θα κρατήσω αυτό που είπε ο Γιώργος, αυτά που συμβαίνουν είναι μία πόλαροϊντ της κοινωνίας σήμερα. Ώρα να τη σκίσουμε και να βγάλουμε μια καινούργια».
